O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

partiyadagi narxlar navbatma-navbat hisobdan chiqarib boriladi; 
- o‘rtacha chamalangan baholar bo‘yicha, oxirgi tushum-birinchi chiqim, LIFO 
usuli-materiallar ishlab chiqarishda dastavval oxirgi partiya narxlari bo‘yicha pastdan 
yuqoriga qarab hisobdan chiqariladi. 
Misol.
Korxonada oy mobaynida quyidagi materiallar partiyasi sotib olngan: 
Sotib olingan sana 
Miqdori (dona) 
Narxi 
(so‘m) 
Qiymati 
(m.so‘m) 
15.03.05 
1000 
600 
600 
20.03.05 
1700 
800 
1360 
25.03.05 
1500 
900 
1350 
jami 
4200 
3310 
Хo‘jalikda oy mobaynida 2800 m.so‘mlik material sarflandi va omborda 1400 
m.so‘mlik material qoldi. Ushbu materiallarning sarflanishini uch xil usulda hisoblab 
chiqamiz. 
O‘rtacha tortilgan (AVEKO) usulida bir xildagi har bir sarflangan materiallar 
birligining qiymati davr boshiga qolgan va shu davr ichida sotib olingan yoki ishlab 
chiqarilganlarning o‘rtacha tortilgan qiymatida aniqlanadi. Хo‘jalik yurituvchi 

---

89 
subyektdagi vaziyatga qarab o‘rtachasi davr oxirida yoki har bir qo‘shimcha qabul 
qilingani bo‘yicha hisoblab topiladi. 
AVEKO usulida materiallarni baholash tartibi 
Material sarfi 
Miqdori
Narxi (so‘m) 
Qiymati
(m.so‘m) 
1-partiya 
1000 
600 
600 
2-partiya 
1700 
800 
1360 
3-partiya 
100 
900 
900 
Jami sarflangan material 
2800 
788.8 
2207 
Ombordagi qoldiq 
1400 
788.8 
1103 
Hozirgi kundagi pulning qadrsizlanish davrida reja baholarini qo‘llash tavsiya 
qilinmaydi. Bunday vaqtda FIFO va AVEKO usullarini qo‘llash ma‘qul. 
Bugungi kunda materiallarni ishlab chiqarishga hisobdan chiqarishda 4-
BHMSning 17 –bandiga muvofiq FIFO usulini qo‘llashni tavsiya qilinadi. Bu usulda 
birinchi navbatda sotib olingan tovar-material zaxiralar birligi birinchi sotiladi yoki 
ishlab chiqarishga sarflanadi va demak davr oxiriga qolgan tovar-material zaxiralari – 
bu oxirgi sotib olingan yoki ishlab chiqarilganlardir. 
FIFO usulida materiallarni baholash tartibi 
Material sarfi 
Miqdori
Narxi (so‘m) 
Qiymati
(m.so‘m) 
1-partiya 
1000 
600 
600 
2-partiya 
1700 
800 
1360 
3-partiya 
100 
900 
900 
Jami sarflangan material 
2800 
2860 
Ombordagi qoldiq 
1400 
900 
1260 
Хalqaro andazalar tomonidan ТMZni hisobga olish va baholashda LIFO 
usulidan foydalanishga ruxsat berilgan. Bu usulda oxirgi navbatda sotib olingan tovar 
– material zaxiralar (ТMZ) birligi birinchi sotiladi yoki ishlab chiqarishga sarflanadi, 
demak davr oxiriga qolgan tovar – material zaxiralari birinchi sotib olingan yoki 
ishlab chiqarilganlardir. 
LIFO usulida materiallarni baholash tartibi 
Material sarfi 
Miqdori
Narxi (so‘m) 
Qiymati
(m.so‘m) 
1-partiya 
1500 
900 
1350 
2-partiya 
1300 
800 
1040 
3-partiya 
- 
- 
- 
Jami sarflangan material 
2800 
2390 
Ombordagi qoldiq 
400 
1000 
800 
600 
320 
600 
Jami qoldiq 
1400 
920 
Shunday qilib, xo‘jalik yurituvchi subyektlarda materiallarni ishlab chiqarish 
xarajatlariga hisobdan chiqarish va materiallarni baholash usuli ularning hisob 
siyosatida o‘z aksini topmog‘i lozim. 

---

90