O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

A. Me‘yoriy xarajatlar bo‘yicha hisobga olish
. Ushbu usulda sarflangan 
haqiqiy xarajatlar quyidagi ko‘rinishda aniqlanadi: Me‘yoriy xarajatlar ± me‘yordagi 
xarajatlardan chetga chiqish = haqiqiy xarajatlar. 
Ushbu tartibda buxgalteriya hisobida moddiy qiymatliklarning harakati 
belgilangan me‘yorlar bo‘yicha baholanishi shartidan kelib chiqiladi. Ushbu faoliyat 
jarayonida aniqlangan chetga chiqishlar ro‘yobga chiqish holatida yig‘ilib boriladi va 
hisobot davrining oxirida me‘yordagi xarajatlarning hajmiga qo‘shiladi. 
V. Haqiqiy va me‘yordagi xarajatlarni bir yo‘la hisobga olish
. Ushbu usul 
ishlab chiqarishdagi xarajatlar to‘g‘risidagi ma‘lumotlarni ikki bahoda: haqiqatda 
yig‘ilgan xarajatlar bo‘yicha; haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va 
ko‘rsatilgan xizmatlarning hajmiga sarflangan me‘yoriy xarajatlarning miqdorida 
yoritishni nazarda tutadi. 
Haqiqiy sarflar - Me‘yordagi sarflar ± Chetga chiqishlar. 
S. Aralash usulda hisobga olish
. Ushbu usul ikkita yo‘l bilan hisobni yuritishni 
nazarda tutadi. 
Birinchi yo‘l. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning amaliyotida keng tarqalgan 
va mamlakatimizda ham qo‘llanishi tavsiya qilingan. Lekin hisobot davri davomida 
jami chetga chiqishni aniq darajada hisobga olish imkoniyati mavjud emas. Hisobot 
oyining oxiridagi tugallanmagan ishlab chiqarishning me‘yoriy tannarxi ishlab 
chiqarishga sarflangan xarajatlarning me‘yordagi hajmi bilan ishlab chiqarilgan 
tayyor mahsulotlarning me‘yoriy tannarxining farqi ko‘rinishida aniqlanadi. Natijada 
oy davomida yoki boshqa hisobot davrida hisobga olinmagan chetga chiqish summasi 
hisobot davrining oxiridagi ishlab chiqarishning qiymatida qo‘shiladi. 
Ikkinchi usul. Asosiy xarajatlar bo‘yicha tasdiqlangan me‘yorlarga rioya qilish 
ustidan kundalik nazoratni o‘rnatishni nazarda tutadi. Hisobot davri davomida 

---

176 
me‘yordan chetga chiqish bo‘yicha olingan ma‘lumotlar buxgalteriya hisobining 
tegishli registrlarida umumlashtirilmaydi va schyotlarda qayd qilinmaydi. 
Тasdiqlangan me‘yorlardan chetga chiqish summasi baholangan tayyor 
mahsulotning hajmiga sarflangan haqiqiy xarajatlar bilan ushbu mahsulot uchun 
sarflanishi lozim bo‘lgan me‘yoriy xarajatlarni taqqoslash yo‘li bilan bir xil 
mahsulotlarning har bir guruhi bo‘yicha aniqlanadi. Ushbu holatda tugallanmagan 
ishlab chiqarishning qiymati ishlab chiqarishda yarim fabrikatlar harakatining balansi 
bo‘yicha natura ko‘rsatkichlaridan kelib chiqqan holda me‘yoriy tannarxi bo‘yicha 
baholanadi, yoki bo‘lmasa ishlab chiqarish bo‘linmalaridagi tugallanmagan ishlab 
chiqarishni xatlab hisobga olish asosida baholanadi.