O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent Moliya instituti Islomov A. Egamov E

 
2. Qadimgi Sharqdagi iqtisodiy fikrlar 
 
Kishilik 
jamiyatining 
dastlabki 
davrlaridan boshlab xo’ja-lik 
yuritish to’g’risida u yoki bu ko’rinishdagi iqtisodiy fikrlar amal qilib 
kelgan. Lekin o’sha paytdagi iqtisodiy fikrlar to’g’risidagi ma’lumotlar 
bizning davrimizga etib kelmagan. Chunki ularni avlodlardan-
avlodlarga, asrlardan-asrlarga olib o’tuvchi vosita – yozuv bo’lmagan. 
Demak, iqtisodiy fikrlarning paydo bo’lishi va shakllanishi yozuv bilan 
bevosita bog’liq. Yozuv qachon paydo bo’lgan? Yozuv bundan olti ming 
yil avval, miloddan to’rt ming yil oldin o’sha davrning madaniyat 
o’chog’i hisoblangan Mesopotamiyada ijod qilindi. Qadimgi grek 
tarixchilari hozirgi Iroqdagi Dajla va Furot daryolarning oralig’idagi
joylarni 
«Mesopotamiya»
deb atagan. Bu grekcha so’z bo’lib, «ikki 
daryo oralig’i» ma’nosini bildiradi. Dajla va Furot daryolari hozir-gi 
Turkiya chegarasidan boshlanib, sharq tomon oqib Fors ko’rfaziga 
quyiladi. Bu ikki daryo atrofidagi joylarning tuprog’i unumdor, suvi 
ko’p bo’lib, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishiga juda qo’l kelardi. Ayni 
zamonda ikki daryo vodiysining janubiy qismidagi asosiy mahalliy xalq 
shumerlar bo’lib, eng dastlabki yozuvni o’shalar yaratgan. Dastlabki 
yozuv ijod qilingandan keyin, Misr va Qadimgi Sharqdagi xalqlar tarix 
tiliga kira boshladi. Demak, o’sha davrdan, ya’ni Qadimgi Dunyo - 
quldorlik davridan boshlab dastlabki iqtisodiy fikrlar shakllana boshladi. 
Ko’xna Bobil iqtisodiy fikrlari.
Qadimgi Sharqda ancha 
rivojlangan davlatlardan biri Bobil bo’lgan. Unda xususiy mulkchilik va 
tovar-pul munosabatlari nisbatan tez rivojlana boshladi. Jamiyatdagi 
kishilar borgan sari ko’proq tovar ayir-boshlashga jalb qilinardi. 
Ularning ba’zilari sudxo’rlar to’riga ilinib, xonavayron bo’ldi va 
qullarga aylandi. To’la huquqli bo’lmagan (qaram) kishilar qatlamining 
ancha ko’payib borishi vujudga kela boshladi. Harbiylar va soliq 
to’lovchilardan ajralib qolishga olib keluvchi bunday jarayon davlatni 
zaiflashtirgan. Jamiyatdagi erkin kishilarni sudxo’rlardan himoya qilish 
maqsa-dida (ularning mulkini himoya qilish, savdo, ijara va boshqa 
shartlarini qonuniy ravishda rasmiylashtirish) xususiy, huquqiy 
munosabatlarni davlat tomonidan tartibga solinishi zaruriyati kuchaydi. 
Davlat bu vazifalarni qonunchilik yo’li bilan hal qi-lishga uringan. Bu 
borada iqtisodiy fikrlar nuqtai nazardan