O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

«Temur tuzuklari»
da bayon 
etilgan bo‗lib, quyida biz ko‗rib chiqmoqchi bo‗lgan g‗oyalar mazkur 
asar asosida keltirildi («Temur tuzuklari». Toshkent,1991). 
Unda o‗sha davrdagi davlatning 12 ijtimoiy toifadan iborat 
bo‗lganligi ko‗rsatilgan: 
1.
Sayyidlar, ulamo, mashoyix, fozil kishilar (din ahllari). 
2.
Aqlli, donishmand odamlar. 
3.
Xudojo‗y kishilar. 
4.
No‗yonlar (tuman boshlig‗i), amirlar, mingboshilar, ya‘ni 
harbiylar. 
5.
Sipoh va raiyat (soliq to‗lovchi xalq). 
6.
Aqlli, tajribali, eng ishonchli kishilar. 
7.
Vazirlar, sarkotiblar. 
8.
Hakimlar (faylasuflar, donishmand, allomalar), tabiblar, 
munajjimlar, muhandislar (injenerlar). 
9.
Hadis olimlari. 
10. Ahli hunar va san‘atchilar. 
11. Kasbu hunar egalari. 
12. Savdogar va sayyohlar. 
Davlat taqdirini esa podsho, xazina, askar hal qiladi, deyilgan. 
Qo‗shin a‘zolarining maoshi to‗g‗risida aniq ma‘lumotlar keltirilgan. 
Masalan, oddiy sipoh o‗zi mingan ot bahosiga teng miqdorida maosh 
olishi, bahodirlar ikki ot bahosidan to‗rt ot bahosigacha maosh olishi, 
o‗nboshi o‗z qaramog‗idagi askarga nisbatan ikki barobar ko‗p, 
yuzboshi o‗nboshidan ikki marta ortiq maosh olishi tayinlangan. 
«Tuzuklarda» A.Temur davrida soliq va jarimalarni yig‗ish va xarj 
(sarf) qilishga alohida e‘tibor berilgan. 
«Xirojni yig„ish vaqtida, – deb 
uqtiriladi «Temur tuzuklari»da, – ikki vazir tayinlansin. Biri to„plangan 
molni yozib, raiyat ahvolini tekshirib tursin, boj oluvchilar fuqaroga 
zulm qilib, ularning ahvoliga xaroblik yetkazmasinlar. Viloyatlarda 

---

60 
yig„ilgan barcha mol-ashyoni kirim daftariga yozishlari lozim. Ikkinchi 
vazir esa, chiqim daftariga yozib, yig„ilgan mollardan sipoh maoshiga 
taqsim qilsinlar»
. Demak, ko‗rinib turibdiki, hisob-kitob ishlari to‗g‗ri 
yo‗lga qo‗yilishi talab etilgan. Xiroj odatda, sug‗oriladigan yerlarda jami 
hosilning uchdan biri (33 foiz), lalmikor yerlarda to‗rtdan biriga (25 
foiz) teng bo‗lgan miqdorda to‗plangan. Bu raqamlar uning hozirgi 
davrdagi daromad solig‗i atrofida bo‗lganligini ko‗rsatib turibdi. 
A.Temur o‗qimishli, olim odamlarning mehnatiga yuqori baho 
bergan. 
«... Sayidlar, olimlar va fozillarga dargohim doim ochiq edi, - 
deyiladi «Tuzuklar»da, 
–
chunki bu insonlar mamlakat rivojida 
ustundirlar».