O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

7.3. Paskal algoritmik tilining alifbosi 
Paskal algoritmik tilining alifbosi quyidagilardan iborat: 
1) 26 ta lotin harflari; 
2) 0 dan 9 gacha arab raqamlari; 
3) 32 ta kirill harflari; 
4) maxsus belgilar - (+, -, *, /, :, ;, [.], [,], =, >, <)
Paskal tilida so‗z deb bir nechta belgilar ketma-ketligi tushuniladi.
Xizmatchi so‗z deb Paskal tilidagi standart nom tushuniladi. Bu nom maxsus 
ma'noni anglatadi va uni ma'lumotlarga berib bo‗lmaydi.
Masalan, PROGRAM, BEGIN, END va h.k. 
Paskal tilidagi ma'lumotlarning elementlari bo‗lib o‗zgaruvchilar, o‗zgarmaslar, 
izohlar xizmat qiladi. 
O‗zgaruvchilar deb hisoblash jarayonida o‗z qiymatini o‗zgartiradigan 
kattaliklarga aytiladi. O‗zgaruvchilarning nomlari (identifikatorlar) harflardan yoki 
harf va raqamlardan iborat buladi. Belgilar soni 8 tadan oshmasligi kerak. 
O‗zgarmaslar (const) deb hisoblash jarayonida o‗z qiymatini o‗zgartirmaydigan 
kattaliklarga aytiladi. Bularga ham o‗zgaruvchilar kabi nom beriladi. 
Izohlar - dasturning ma'lum qismini tavsiflash uchun ishlatiladi va bu qatorda 
hech qanday amal bajarilmaydi, ya'ni dasturning biror blokini yaxshiroq tushunishga 
xizmat qiladi. 
Izoh (*,*) yoki {} simvollari orasida beriladi. Katta qavslar {*,*} va [*,*] lar 
ham ishlatilishi mumkin. 
22
https://texnoman.uz/post/pascal-dasturlash-tili-haqida.html Axborot texnologiyalari sohasining o'zbek tilidagi 
bloggerlar portali 

---

81 
7.4. Paskal tilida ma'lumotlar turlari 
Paskal tilida ma'lumotlarning toifalari ikki xil bo‗ladi: oddiy-skalyar va 
murakkab. Skalyar toifa, o‗z navbatida, o‗zgaruvchi va standart toifalarga bo‗linadi. 
O‗zgaruvchi toifaga qayd qilingan va chegaralangan toifalar kirsa, standart 
toifaga butun - INTEGER, haqiqiy - REAL, mantiqiy - BOOLEAN, simvol - CHAR 
toifalar kiradi. Bundan tashqari, Turbo Paskalda qator - STRING turi kiritilgan. 
Murakkab toifalarga esa ma'lumotlarning muntazam (massiv), to‗plam, aralash 
(yozuvlar), murojaat va faylli toifalari kiradi. 
Ma'lumotlarning standart turlari.Standart turdagi ma'lumotlar dasturda maxsus 
xizmatchi so‗zlar yordamida tavsiflanadi: 
INTEGER - BUTUN toifadagi ma'lumotlar faqat butun sonlarni qabul qiladi. 
Ular Paskal tilida quyidagicha ifodalanadi: -7, 10,89, -35, 0 va h.k.
REAL - haqiqiy toifadagi ma'lumotlar haqiqiy sonlarni qabul qiladi va ikki xil 
ko‗rinishda bo‗ladi: 
a) qo‗zg‗almas nuqtali haqiqiy sonlar (3.56, 0.88,-150.45); 
b) qo‗zg‗aluvchan nuqtali haqiqiy sonlar (0.546=546E-03, 96.78*100=96.78E02 
va h.k. 
CHAR - BELGI (simvol) toifadagi ma'lumotlar qiymat sifatida kodlar 
jadvalidagi belgilarning bittasini qabul qiladi. Bu ma'lumotlar apostrof ('belgisi) 
ichiga olib yoziladi. Masalan 'F', 'A', 'R', '5', '8' va h.k.) 
BOOLEAN - MANTIQIY toifadagi ma'lumotlar. Bu nom ingliz matematigi Jorj 
Bul sharafiga shunday deb ataladi va shu turdagi o‗zgaruvchilar faqat ikkita qiymat 
qabul qiladi, TRUE -ROST yoki FALSE –YOLG‗ON.
Bu ma'lumotlar ustida mantiqiy ko‗paytirish AND, mantiqiy qo‗shish OR va 
mantiqiy inkor qilish NOT amallarini bajarish mumkin. 
7.1-jadvalda BOOLEAN turidagi A va B o‗zgaruvchilarda mantiqiy amallarning 
bajarilishi natijasi keltirilgan.