O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

partiyadagisi 
bilan 
almashuvchanligi, tovarning miqdor o‗lchamliligi.
Savdo mexanizmi tovarning obyektiv (real) narxini (bahosini, kotirovkasini) 
talab va taklifga bog‗liq tarzda belgilaydi.
Umuman olganda, moliya bozori savdo tizimlari tovarlarning sifat darajasini 
bozor 
savdosi 
qatnashchilari 
tomonidan 
savdo 
jarayonida 
barqarorligini 
ta‘minlanilishini tartiblashtiradi.
3. Birja savdosini tashkillashtirish usullari 
Fond birjasida savdolar sessiyalar bilan o‗tkaziladi. Bu degani, bir vaqtning 
o‗zida birjada har hil turdagi qimmatli qog‗ozlar bilan savdo o‗tkazilmaydi. Masalan, 
banklar aksiyalari uchun alohida sessiya belgilanadi, obligatsiyalar bo‗yicha esa 
boshqa sessiya o‗tkaziladi va h.k. 
Savdo boshlanishiga odatda qimmatli qog‗ozlar kurslari ma‘lum bo‗lib, 
ularning strat kursini kotirovka komissiyasi e‘lon qiladi. Keyin esa savdo boshlanadi. 
Savdo turli usullarda o‗tkazilishi mumkin, masalan:  

---

109 
- guruhli, ya‘ni kun davomida sotish va sotib olish uchun talablar jamlanib, bir 
kunda bir yoki ikki marotaba birja savdosiga qo‗yiladi;
- uzluksiz, ya‘ni sotish va sotib olishga bo‗lgan talablar uzluksiz solishtirib 
boriladi, agar ular mos kelsa, unda savdo sessiyaning istalgan vaqtida sodir etilishi 
mumkin.
Birja zalida savdo odatda auksion shaklida amalga oshiriladi. Talab va 
taklifning kichik miqdorida oddiy auksion sotuvchi (sotuvchi auksioni) yoki sotib 
oluvchi (haridor auksioni) tomonidan tashkillashtiriladi. Oddiy auksion ingliz turi 
bo‗yicha tashkillashtirilishi mumkin, agar sotuvchilarsavdo boshlanishiga qadar 
qimmatli qog‗ozlarini boshlang‗ich narxda sotuvga qo‗ysa. Auksion jarayonida 
raqobat asosida berilgan eng yuqori narxda sotuv amalga oshiriladi.
Gollancha auksionda boshlang‗ich narx yetarlicha yuqori miqdorda qo‗yilib, 
auksion savdosi jarayonida ketma-ket pasaytirilib boriladi toki, haridorlardan biri 
taklif qilingan ohirgi narxga rozilik bildirmagunicha. 
Oddiy auksion turlaridan biri, bu sirtqi auksion yoki yashirish auksion 
hisoblanadi. Bunda haridorlar bir vaqtning o‗zida o‗z talablarini taklif qiladilar. 
Natijada qimmatli qog‗ozni auksionda kim eng yuqori narxini taklif qilsa, o‗sha sotib 
oladi. Bunday auksionda Moliya vazirligi qisqa muddatli obligatsiyalarini 
joylashtiradi. Oddiy auksionda sotuvchi yoki haridor raqobati nazarda tutiladi.
Qo‗sh auksionda sotuvchi va haridor o‗rtasidagi bir vaqtdagi raqobat nazarda 
tutiladi. Auksionning bu shakli fond birjasi savdosi tabiatiga to‗liq mos keladi. Qo‗sh 
auksionning ikki turi ma‘lum:
- onkol auksion, bu turi birja bozori yetarlicha likvid bo‗lmaganida sodir 
bo‗ladi. Bunda sotuvchi va haridor talablari dastlabki tarzda ma‘lum hajmgacha 
jamlanib boriladi, keyin esa baravariga ijro etish uchun birjaning savdo zaliga 
qo‗yiladi; 
- uzluksiz auksion likvid birja bozori sharoitlarida qo‗llaniladi.