O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Abul Ataxiya (748–825) lirik she’riyatining alohida janri – zuhdiyatning
otasi hisoblanadi. Arabcha «zuhdiyat» termini («zuhd» – «tiyilish», «tarkidunyochilik» so‘zidan) ushbu janrning mazmunini qisman ifodalaydi, chunki hayot lazzatlaridan voz kechish mavzusi mazkur janr asarlarining asosiy g‘oyasi emas. Arablar zuhdiyatga avvalo mungli, marsiyaga oid va ayni vaqtda taqvo xususiyatiga ega bo‘lgan, dunyodagi butun hayotning o‘tkinchiligiga doir tushkun fikrlar, ba’zan esa ijtimoiy adolatsizliklarni tanqid qilishni kiritadilar. Ayni vaqtda falsafiy-zohidlik yo‘nalish qadimgi arab she’riyatida ham an’anaga ega bo‘lib, islomgacha bo‘lgan shoirlar Imru-l-Qays, Tarafa, Zuhayr va Labid kabilarning ijodida ham dunyoning bevafoligi haqidagi qayg‘uli fikrlarni uchratish mumkin. Ammo maxsus janr – falsafiy-elegik lirikaning yaratilishi Abul Ataxiya nomi bilan bog‘liq. Abul Ataxiya Kufa yaqinida sartarosh oilasida tug‘ilgan va bolaligida kulolchilik buyumlarini sotish bilan shug‘ullangan. Abul Ataxiyaning erta namoyon bo‘lgan shoirlik iste’dodini barcha tan olgan va u hayotining aksariyat qismini Bag‘dodda xalifalar al-Maxdiy, Xorun ar-Rashid, al-Amin va al- 76 Ma’munning saroy shoiri sifatida o‘tkazgan. Shoirning xalifa al-Mahdiy amakivachchasining kanizagi Otbaga bo‘lgan baxtsiz muhabbati unga ko‘p qayg‘u-alamlar keltirgan va, ehtimol, shoir tarkidunyochiligining sabablaridan biri bo‘lgan. Abul Ataxiya she’riyatining diniy taqvoga to‘la va nafsni tiyishga chaqiruvchi umumiy yo‘nalishi Bag‘dodning xalifalik hokimiyatining obro‘sini mustahkamlashga intilayotgan saroyida qo‘llab-quvvatlandi. Shu bois, shoir shialarga xayrixoh bo‘lishiga qaramay, xalifalarning e’tiborini qozongan. Abul Ataxiya ijodiy yo‘lining boshida o‘z muhabbat iztiroblarini kuylashga butunlay o‘zini baxshida qilgan lirik sifatida namoyon bo‘ladi. Biroq asta-sekin uning hijroni o‘rnini tushkunlik egallaydi va ishqiy lirikaning o‘rniga tafakkur keladi. Abul Ataxiya devonining kattagina qismini madhiyalar tashkil qiladi. Ammo ushbu an’anaviy janrda ham shoirning mahorati seziladi. Uning tavsiflari cho‘zilib ketmagan, maqtovlari esa didsiz tilyog‘lamalikka o‘tmagan. Abu Ataxiyaning hajviyalari ehtiyotkor bo‘lib, avvalgi shoirlardan farqli o‘laroq, ularda ortiqcha qo‘pollik yo‘q. Abul Ataxiyaning Otbaga bag‘ishlangan ishqiy g‘azallari ayniqsa go‘zal. Ularda shoir Umar ibn Abu Rabi’a yo‘nalishini davom ettiradi. Biroq Umar ibn Abu Rabi’a, Bashshar ibn Burd va Abu Nuvas g‘azallaridan farqli ravishda, Abul Ataxiyaning muhabbat haqidagi she’rlari iboli va har qanday bachkinalikdan xolidir. Ko‘pincha Abul Ataxiyaning g‘azallari madhiyalarining kirish qismi bo‘lgan, xolos. Shoir ijodida uning ba’zan badiiy shaklga kirgan diniy da’vatlar yoki hayot mazmuni va kelajak oxir zamon haqidagi falsafiy o‘y-xayollarni eslatuvchi zuhdiyati asosiy o‘rin egallagan. Abul Ataxiya arab she’riyatidagi falsafiy-zohidlik yo‘nalish asoschisi. U falsafiy lirikada eng taniqli arab faylasuf shoiri al-Ma’arriy ijodiga turtki bo‘lgan. «Yangilanish davrining» boshqa shoirlari singari Abul Ataxiya she’riy shakl novatori bo‘lgan. U har qanday balandparvozlik, dabdaba va sun’iylikni rad etib, she’riy taqlidchilikka qarshi chiqqan. U sxolastlar va grammatiklarning g‘azabini 77 qo‘zg‘atishini bilsa ham, «har qanday vazndan ustun ekanligini» aytib, an’anaviy vaznlarni buzgan. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|