O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
9.4. Reklama va uning samaradorligi tahlili 
Innovatsiyalarni bozorga siljitish usullari o‘ziga xosliklarga egadir. Reklama 
tadbirlari maksimal axborot berish xarakteriga ega bo‘lishi lozim. Reklamaning eng 
muhim shakllari bu – reklama prospektlari va kataloglari, ixtisoslashgan jurnallardagi 
nashrlardir. Tovarni siljitishning samarali usullari sifatida o‘quv seminarlari va 
ko‘rgazmalarni ham ko‘rsatish mumkin. 
Iste’molchi tovarni xarid qilishni istashi uchun uning mavjudligi va sifatlari 

---

154 
haqida bilishi lozim. «Ishlab chiqaruvchi – iste’molchi» aloqa kanalini esa reklama 
ta’minlaydi. 
Reklama uni yaratishda inson psixikasining xususiyatlari hisobga olingan 
holdagina maqsadga erishadi. Reklamani qabul qilishning umum e’tirof etilgan 
modeli sanalgan AIDMAmodel «e’tibor - qiziqish - istak - motiv - harakat» zanjirini 
nazarda tutadi. 
Reklamaning ta’siri undagi reklama qilinayotgan mahsulot bahosiga ham, uning 
foydasiga xizmat qiladigan dalillarga ham bog‘liq bo‘ladi. Agar iste’molchi bunday 
baholar va dalillarni topmasa, reklama ta’siri ham susayadi. Dalillarni reklama 
qilinayotgan mahsulotning mahsulotini va ajralib turadigan xislatlarini mantiqiy 
ochib beradigan ob’ektiv dalillarga hamda ma’lum bir hissiyotlar va tasvvurlar 
uyg‘otadigan dalillarga ajratish mumkin. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, reklama 
quyidagi hollarda samarali bo‘ladi: 
mahsulot standartlashtirilgan; 
ko‘plab yakuniy iste’molchilar mavjud; 
qo‘shimcha xizmat ko‘rsatilishi muhim; 
ishlab chiqaruvchi sotuvining katta qismini yangi mahsulotlar tashkil qiladi. 
Umuman olganda reklama faoliyatida harakatlarning uchta asosiy guruhi 
mavjud: 
axborot berish (mahsulot mavjudligi va sifatlari qanady ekanligi haqida 
xabardor qilish); 
ishontirish (ijobiy hissiyotlar uyg‘otish, tovarni tan olish pozitsiyasiini 
shakllantirish); 
moyillikni 
qo‘llab-quvvatlash 
(mavjud 
iste’molchilarni 
kelusidagi 
sotuvlarning asosiy manbasi sifatida mustahkamlash). 
Sanoat iste’moli yo‘nalishidagi innovatsion mahsulotlarni reklama qilish o‘z 
xususiyatlariga ega. U ko‘p jihatdan shaxsiy muloqotlarda amalga oshirilib, ko‘p 
axborot talab etadi. Bu kampaniyalar uzoq vaqt davom etadi, reklama kampaniyalari 
byudjeti nisbatan kamroq (sotuv birligiga hisob-kitob qilganda). Kampaniya, qoidaga 
ko‘ra, har bir xaridor tashkilotda xarid uchun javob beradigan tor doiradagi 

---

155 
shaxslarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
Ta’kidlash joizki, reklama ko‘pincha yangi mahsulotni sotuvga keng taklif 
etishdan oldin keladi. Shuningdek, yangi mahsulot reklamasi iste’molchilarni u bilan 
dastlabki tanishtirishning o‘rnini olmasligi lozim. Aks holda reklama axborotga 
keragidan ortiq to‘yingan va shu sababli samarasiz bo‘ladi. 
Hozirgi paytda ko‘rgazma o‘tkazishning yangi shakli – ko‘rgazma-savdolar 
foydalanilmoqda. Bu erda tovarni magazinda, savdo markazida, ko‘chada yangi 
tovarni sinab ko‘rish uchun taqdim etgan holda namoyish qilish amalga oshirilmoqa. 
Tovar uni tabiiy qo‘llash shaklida namoyish etiladi. 
Internet tarmog‘idan foydalanishning keng tarqalishi ko‘rgazmalarning boshqa 
bir noan’anaviy shakli – internet orqali ko‘rgazmalar paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu 
ko‘rgazmalar virtual reallik va multimedia vositalarni qo‘llagan holda ishlab 
chiqiladi.