O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti kimyo texnika fakulteti

Kislota yordamida aktivlashtirilgan Navbahor ishqoriy-yer bentonitini paxta yog’ini 
oqlash darajasiga aralashtirish vaqtini ta’siri
 
Aralashtirish 
vaqti, minut 
15 
30 
45 
60 
90 
Rangliligi, 
qizil birlik 
5.0 
4.5 
4.6 
4.8 
5.2 
Yuqoridagi 6 – jadvalda maqbul aralashtirish vaqti 30 minutga teng ekanligini 
ko’rish mumkin. 
Quyidagi jadvalda tajribalarimiz natijsi Navbahor ishqoriy-yer bentonitini kislotali 
aktivlashtirish yordamida olingan adsorbent namunalarini adsorbstion qobiliyati dastlabki
rangliligi 28 qizil birlik va 3 ko’k birlikga teng bo’lgan paxta yog’ida tekshirish natijalari 
keltirilgan: 
Jadval 
7 
Kislotali aktivlashtirishni Navbahor ishqoriy - yer bentonitini adsorbstion 
xususiyatiga ta’siri
Xlorid kislota 
konstentrastiyasi, %
Sulfat kislota 
konstentrastiyasi, % 
5 
10 
15 
10 
15 
20 
Aktivlashtirish 
vaqti, (soat) 
0.5 % adsorbent namunasi yordamida oqlangan paxta yog’i 

---

rangliligi, qizil (ko’k) birlik 
1 
27 (1) 
26 (1) 
27 (1) 
27 (1) 
26 (1) 
25 (1) 
2 
26 (1) 
25 (1) 
26 (1) 
27 (1) 
25 (1) 
24 (1) 
3 
25 (1) 
25 (1) 
26 (1) 
26 (1) 
26 (1) 
25 (1) 
4 
26 (1) 
26 (1) 
27 (1) 
27 (1) 
26 (1) 
26 (1) 
5 
27 (1) 
27 (1) 
27 (1) 
27 (1) 
27 (1) 
27 (1) 
6 
27 (1) 
27 (1) 
28 (1) 
27 (1) 
28 (1) 
28 (1) 
1 % adsorbent namunasi yordamida oqlangan paxta yog’i 
rangliligi, qizil(ko’k) birlik 
1 
18 (1) 
18 (1) 
18 (1) 
18 (1) 
17 (1) 
18 (1) 
2 
17 (1) 
18 (1) 
17 (1) 
18 (1) 
17 (1) 
18 (0.5) 
3 
16 (1) 
17 (0.5) 
17 (1) 
18 (0.5) 
16 (1) 
17 (1) 
4 
17 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
16 (0.5) 
17 (1) 
5 
17 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
6 
17 (1) 
17 (1) 
16 (1) 
17 (1) 
17 (1) 
18 (1) 
Dastlabki rangliligi 28 qizil birlik va 3 ko’k birlikga teng bo’lgan tajriba paxta yog’i 
0.5% va 1% miqdordagi Amerikaning «Pure-Flo Supreme B81» markali adsorbenti bilan 
oqlanganda, uning rangliligi mos ravishda 27 qizil birlik va 0.5 ko’k birlik hamda 18 qizil
birlik va 0.5 ko’k birlikga tushganligi aniqlandi. Bundan tashqari yuqoridagi tajriba paxta 
yog’i namunasini parallel ravishda 0.5% va 1% miqdordagi Germaniyaning «Tonsil» 
adsorbenti bilan oqlanganda, uning rangliligi mos ravishda 28 qizil birlik va 1 ko’k birlik 
hamda 18 qizil birlik va 0.5 ko’k birlikga tushganligi aniqlandi. 
Bu erda shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, tajriba paxta yog’i namunasini 
oqlashda chet el adsorbentlari va tajriba adsorbentlarini miqdorini (2% gacha) oshirish uni 
sifatiga sezilarli ta’sir ko’rsatmaganligi, ya’ni uning ranglilik darajasini ko’pi bilan 1-2 
qizil birlikka kamaytirganligi aniqlandi. Shunga ko’ra 1% miqdorda adsorbent qo’shib 
oqlangan yuqoridagi barcha paxta yog’i namunalarini rangliligi yana 0.5% 
aktivlashtirilgan ko’mir qo’shish orqali 8 q.b.ga, ya’ni paxta yog’i uchun qo’yiladigan 
texnik shart talablari darajasigacha tushirishga erishildi.Tadqiqotlar natijasida uzoq 
muddat saqlangan chigitdan olingan, qiyin oqlanadigan tajriba paxta yog’ini oqlash 

---

natijasida Navbahor ishqoriy-yer bentonitini kislotali aktivlashtirish yordamida olingan 
tajriba adsorbentini adsorbstion qobiliyati Amerika va Germaniya adsorbentlariga yaqin 
ekanligi qayd qilindi. Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, olib borilgan 
ilmiy tadqiqotlar natijasida Navbahor ishqoriy-yer bentonitiga kislotali ishlov berish, 
so’ngra maqbul parametrlarda quritish va tuyish natijasida chet eldan import qilinayotgan 
yuqori sifatli adsorbentlar o’rnini bosuvchi arzon adsorbent olishga erishildi. Shuningdek 
tadqiqotlar natijasida mazkur tajriba adsorbenti Respublikamizdagi ko’pchilik yog’-moy 
korxonalarida ishlatilayotgan Amerikaning «Pure-Flo Supreme B81» markali va 
Germaniyaning «Tonsil» seriyasidagi adsorbentlari o’rnini bosishi mumkinligi aniqlandi.