O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch Davlat universiteti “Geodeziya, kartografiya, geografiya” kafedrasi

1.2.2-rasm. Trigonometrik nivelirlash
J
1.3.1-rasm
oydagi A va B nuq­ta­lar orasidagi nis­biy ba­land­­lik h ni o’lchash uchun (1.2.2-rasm)¹ nuqtalarning bi­­­riga (ma­sa­lan, A da) teo­do­­lit-ta­xeometr, B nuq­ta­ga esa reyka o’rna­ti­ladi va ko’­rish tru­basini reyka uchi­­­ga qaratib og'ish bur­cha­gi n o’lchanadi. Agar AB chizig’ining go­ri­zon­tal qo’yilishi d bo’lsa, asbob ba­land­ligi I va reyka ba­landligi l ni tash­kil qilsa, kel­ti­rilgan shakldan quyidagini yozish mum­kin:
h+ l=h'+ iyokih = h'+ i – l. (1.3.1)
Xuddi o’sha shakldan
h' = dtgv
bo’lgani uchun nisbiy balandlik qiymati quyidagiga teng:
h = dtgv+ i – l. (1.3.2)
Bu formula yer egriligi va refrakstiya ta’sirini hisobga ol­mas­dan chiqarildi.Yer egriligi va refrakstiya ta’siri uchun ki­ri­ti­la­digan tuzatma f bilan ifodalansa (2), formula quyidagicha bo’­ladi:
h = dtgv+ i – l + f . (1.3.3)
Bu formulaga trigonometrik nivelirlashning asosiy formulasi deyiladi.
Nivelirlanadigan nuqtalar orasidagi masofa d = 300 m bo’l­gan­da, formuladan f = 0,01 m bo’lishini aniqlaymiz. Tri­go­no­metrik nivelirlashda, ko’pincha, nisbiy balandlik qiymati 0,01 m ga­cha yaxlitlab olinadi va shunga ko’ra d = 300 m gacha bo’lganda f tu­zatma hisobga olinmasligi mumkin.

1.2.3-rasm.Trigonometrik nivelirlash.


II-bob. Geometrik nivelirlash usullari


2.1. O’rtadan nivelirlash
1. O’rtadan nivelirlash. Joyda olingan ikki nuqta orasidagi nis­biy balandlik h ni o’lchash uchun nivelir asbobi A va B nuqtalar ora­sida, ulardan bir xil masofada, ishchi holatga keltirib o’r­na­ti­ladi.
Nivelirni o’rnatish 1.Shtativni shunday o’rnatishkerakki, unda oyoqchalari orasidagi masofa oyoqcha uzunligining yarmidan kam bo’lmasligi kerak va uchin igruntga kiritiladi. (1.2.1-rasm (a) ko’targich vintlarini bo’shatib oyoqchalari surilib vintlar mahkamlanadi; (b) shtativ oyoqchalari kiritiladi). a) b)