O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch Davlat universiteti “Geodeziya, kartografiya, geografiya” kafedrasi

1.2.1–rasm. Qarash trubasining fokuslanuvchi linzalarning
to‘g‘ri yurishini tekshirish.
Stansiyalarda A va V nuqtalarda instrumentning gorizont balandligining farqi hisoblanadi:
(1.2.1)
Bu erda stansiyada A va V nuqtalarning instrument gorizont ayirmasi, mm.
- mos xolda 5 nuqtada A va V markazlardan reyka bo‘yicha o‘rtacha sanoqlar, mm.
So‘ngra V nuqtadagi stansiyadan qarash trubasining fokuslovchi linzasining noto‘g‘ri yurishidan bo‘ladigan xatolar miqdori aniqlanadi
(1.2.2)
Bu erda belgilangan nuqtada fokuslanuvchi linzaning noto‘g‘ri yurishidan reykadan olingan sanoq. - reyka bo‘yicha mos xolda o‘rta sanoqlar belgilangan i nuqtada markaz A va V stansiyadan nivilirlanganda, mm.
r - A va V nuqtalarda asbob gorizont ayirmasi, (1) formula bilan hisoblangan)
belgisi ( plyus yoki minus ) qarash trubasining vizir o‘qi gorizontal chiziqdan har xil masofada trubani fokuslash natijasida siljish yo‘nalishini ko‘rsatadi. Beshinchi nuqtadan nivelirgacha bo‘lgan masofa 50 m. bo‘lganda (1) va (2) formulalarga binoan ning qiymati nulga teng bo‘lishi kerak, chunki qarash trubasining vizir o‘qi silindrik adilak o‘qiga paralelligi yustirovka bo‘yicha reykagacha bo‘lgan masofa 50 m. ga yaqin bo‘ladi.
Xatolarning ayirmasi fokuslanuvchi linzaning noto‘g‘ri yurishi masofalar ayirmasi nivelirdan orqa va oldingi reykalardan 10 metrdan bo‘lganda 2 mm dan oshmasligi kerak. YUqori aniqlikdagi asboblarda ning qiymati aniqlangandan keyin qo‘yidagi normal tenglamalar sistemasi tuziladi va echimi aniqlanadi:
(1.2.3)
Bu erda - qarash trubasi fokuslanganda vizir o‘qining yo‘nalishini xarakterlovchi koeffitsient:
q - V nuqtadagi extimoliy va o‘rta asbob gorizontining stansiyadagi ayirmasi, mm:
- V nuqtadan 1,2,3, …..10 nuqtalargacha bo‘lgan masofa, mm:
- xatolar miqdori (1) formula bilan hisoblanadi, mm:
n - ning miqdoriini aniqlovchi son.
( 3 ) tenglamalar sistemasini echib, - koeffitsient va q ayirma, keyin n - ning miqdori hisoblanadi va fokuslanuvchi linzaning noto‘g‘ri yurishini xarakterlaydi va u qo‘yidagi formula orqali hisoblanadi:
(1.2.4)
Agar absolyut miqdori bo‘yicha - ning birorta ham qiymati 0,5 mm dan katta bo‘lmasa nivelir to‘siklar orqali nivelirlashda ham yaroqli.
Qarash trubasining fokuslanuvchi linzalarning to‘g‘ri yurishini tekshirishdagi ko‘zatuvlarni yozish va hisoblash 14 betdagi 1 – jadvalda ko’rsatilgan.
Trigonometrik nivelirlashda nivelirlanadigan nuqtalar ora­si­dagi chiziq uzunligi va uning og’ish burchagi o’lchanadi. Bu ni­ve­lir­lash yordamida balandlik uzoq masofaga tez va oson uzatiladi.