Kirish Mavzuning dolzarbligi: Nivelir (frans. niveler — to’g’rilamoq, baravarlamoq) — geodezik asbob. Yerdagi ikki nuqta balandliklari farqi (nisbiy balandligi) ni gorizontal vizir nuri bilan, shu nuqtalarga tik o’rnatiladigan nivelir reykalar yordamida aniqlaydi.
Hozirgi vaqtda ishlatiladigan nivelirlar vizir o’qini gorizontal holatga keltirish usuliga qarab ikki guruppaga bo’linadi: birinchi guruppaga vizir o’qi adilak yordamida gorizontal holatga keltiriladigan nivelirlar va ikkinchi guruppaga vizir o’qi avtomotik ravishda gorizontal holatga keladigan nivelirlarga bo’linadi.
Birinchi guruppaga taalluqli nivelirlar asosiy qisimlarining bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab, quyma nivelirlarga va trubasi taglikdan ajraladigan nivelirlarga bo’linadi.
Quyma nivelirlarda silindrik adilak qarash trubasining yon tomoniga o’rnatilgan, qarash trubasining o’zi esa asbobning aylanish o’qiga taglikdan ajratilgan qilib mahkamlangan. Qarash trubasi taglikdan ajraladigan nivelirlarning trubasini ajratib olib va 180 ̊ aylantirib yana taglikka o’rnatish mumkin. Vizir o’qi adilak yordamida gorizontal holatga keltiriladigan nivelirlarga HG va HV-1 nivelirlarini, qarash trubasi ajratiladigan nivelirlarga esa HT nivelrlarini misol qilib ko’rsatish mumkin.
Vizir o’qi adilak yordamida gorizontal holatga keltiriladigan nivelir bilan ishlaganda unga salgina tegib ketilsa ham vizir o’qining gorizontal holati buziladi va adilak pufakchasi chetga og’ishadi: reykadan sanoq olinganda pufakchaning holatini kuzatib turishga, chetga og’ishgan bo’lsa qaytadan naycha o’rtasiga keltirishga to’g’ri keladi. Bu esa kishini charchatadi va ish unumini pasaytiradi.
Keyingi yillarda vizir o’qi avtomatik ravishda gorizontal holatga keladigan nivelirlar ishlab chiqilmoqda H3-KL niveliri shular jumlasidandir. Bunday nivelirarni nuqtaga o’rnatish uchun nisbatan kam vaqt ketadi.
