O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

kuchi», «mehnat resurslari», «mehnat potentsiali», «inson omili», 
«inson kapitali» tushunchalari vujudga keldi. Quyidagi jadvalda tilga olib 
o’tilgan barcha tushunchalar paydo bo’lish vaqtiga va faol ishlatila 
boshlash xronologik izchilligiga muvofiq tarzda keltirib o’tilgan.
Boshqaruv nazariyalari boshqaruvga doir turli maktablar bilan 
birgalikda rivojlandi, shuning uchun bu maktablar uning nomida o’z izini 
qoldirdi. O’tgan bir asr mobaynida (sanoat inqilobi davri) insonning 
tashkilotdagi roli jiddiy ravishda o’zgardi. Hozirgi vaqtda boshqaruv 
nazariyalarining uch guruhi mavjud bo’lib, ular: klassik nazariyalar, 
insoniy munosabatlar nazariyalari va inson resurslari nazariyalaridir.
Aslida personalni boshqarish faqat XIX asrning oxirlarida vujudga 
kelgan bo’lib, bu vaqtda ishlab chiqarishning fabrika tizimi paydo bo’ldi. 
Mehnat bir xil, kam malaka talab qiladigan, ancha oz haq to’lanadigan, 
xavfsizlik texnikasi zaif bo’lgan mutla qo o’ziga xos shart-sharoitlar 
yaratildi. Ish bilan bandlarning o’z huquqlari uchun kurash olib borishi 
boshlandi. Kasaba uyushmalari yuzaga keldi, mehnat qonunlari, baxtsiz 
hollardan sug’urtalash ishlari yo’lga qo’yila boshlandi. 20-yillarning 
boshlarida kadrlar xizmati (bo’limlar, departamentlar) AQSHda, g’arbiy 
Evropaning bir qator mamlakatlarida ommalashdi. Bu xizmatlarning 
xodimlari ma’muriyat bilan «ko’k yoqaliklar» o’rtasidagi munosabatlarni 

---

122 
yo’lga qo’ya boshladilar, ishchilarning kayfiyatini aniqlab, ularning 
talablarini rahbariyatga etkazib turar, ishchilarni ko’p yil halol mehnat 
qilganligi va firmaga sadoqati uchun mukofotlashar, o’sha yillarda kamroq 
bo’lsa ham, birgalikda bayramlar o’tkazishar, xodimlar ayrim uy-joy 
maishiy masalalarni hal etishar, kasaba uyushmalari tashkil etilishini oldini 
olishar yoki ularni «xotirjam» qilish bilan shug’ullanishar, kadrlarga oid 
hujjatlarni rasmiylashtirishar edi. 
Ommaviy ishlab chiqarish rivojlanishi bilan menejment klassik 
nazariyalari degan nazariyalar (boshqaruvning teylorcha andozasi) paydo 
bo’ldi, ular 1880 yildan 1930 yilgacha bo’lgan davr oralig’ida keng rivoj 
topdi. Bu nazariyalar F. Teylor, F. Gelbreyt, L. Gelbreyt, G. Gant, G.