Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi

Fazoviy o‘zgaruvchilarga misollar.
Fazoviy o„zgaruvchilarga mexanik tizimlar 
bayonlaridagi kuchlar va tezliklar, gidravlik va pnevmatik tizimlar bayonlaridagi bosimlar va ishchi 
jism sarflari va h.k. kiradi.
Loyihalanayotgan ob‟yektlar modellari parametrlarining xususiyatlari: 
1. 
k
-ierarxik daraja modellaridagi ichki parametrlar (elementlarning parametrlari) pastroq 
(
k
+1)-ierarxik daraja modellarida chiquvchi parametr bo„ladi. Masalan, elektron kuchaytirgich uchun 

---

26 
yuqori ko„rilgan misolda tranzistor parametrlari kuchaytirgichni loyihalashda ichki, tranzistorning 
o„zini loyihalashda esa chiquvchi parametr bo„ladi. 
2. Nimtizimlar birining modelida (bayonlar aspektining birida) ishtirok etayotgan chiquvchi 
parametrlar yoki fazoviy o„zgaruvchilar boshqa nimtizimlar (boshqa aspektlar) bayonlarida 
ko„pincha tashqi parametrlar bo„ladi. Masalan, elektron priborlari korpuslarining maksimal harorati 
kuchaytirgichning elektr modellarida tashqi parametrlarga, o„sha ob‟yektning issiqlik modellarida 
esa chiquvchi parametrlarga kiradi. 
3. Ob‟yekt chiquvchi parametrlarining ko„p qismi 
V(Z)
bog„lanishlarning funktsionallari 
hisoblanadi, ya‟ni ularni aniqlash uchun berilgan 
X
va 
Q
larda (1.2) tenglamalar tizimini yechish 
lozim va olingan natijalar bo„yicha 
Y
ni hisoblash zarur. Yoyilib ketish quvvati, tebranish 
amplitudasi, signal tarqalishi tutilishining davomiyligi va sh.k.lar chiquvchi parametrlar-
funktsionallarga misol bo„ladi. 
Loyihalanayotgan ob‟yektlarning boshlang„ich bayoni ko„pincha loyihalashga texnikaviy 
topshiriq vazifasini o„taydi. Bu bayonnomalarda 
y
j
chiquvchi parametrlarga texnikaviy talablar 
(boshqachasiga chiquvchi parametrlar normalari) deb ataluvchi kattaliklar ishtirok etadi. Texnikaviy 
talablar 
TT
= (
TT
1
, TT
2
, ..., TT
r
) vektorni hosil qiladi, bu erda: 
TT
j
– qiymatlar chiquvchi parametrlar 
y
j
o„zgarishining ruxsat etilgan diapazoni chegarasini ifodalaydi. 
TT
j
va 
y
i
orasida talab qilinadigan munosabatlarni ishchanlik qobiliyati sharoitlari deb atashadi. 
Ishchanlik qobiliyati shartlari ko„p hollarda 
y
j
< 
TT
j
(1.3) 
yoki 
y
j
> 
TT
j
. (1.4) 
Bunda TT va Y vektorlarining o„lchamlari teng (
r=m
). Lekin ba‟zi chiquvchi parametrlar u 
uchun ishchanlik qobiliyati sharti ikki taraflama cheklash: 
.
j
j
j
T
T
y
T
T




(1.5) 
TT larda chiquvchi parametrlarga mos keladigan ishchanlik qobiliyatiga misollar: 
(1.3) ko„rinishda – elektron qurilmada yoyilib ketish quvvati, truboprovodda bosim yo„qolishi, 
dvigatelda yonilg„i sarfi; 
(1.4) ko„rinishda – FIK, dvigatel quvvati, kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti; 
(1.5) ko„rinishda – optik tizimning fokus masofasi, tanlash xususiyatiga asoslangan 
kuchaytirgichning rezonans chastotasi.