O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

7.3. Oziqli muhitlar

Mikroorganizmlarni to`plash, ajratish, saqlash va ularning xususiyatlarini o`rganish uchun har xil oziqli muhitlar ishlatiladi. Ular tarkibida kerakli oziq moddlar bo`ladi va laboratoriya sharoitida mikroorganizmlar yashashi uchun qulay sharoit yaratadi.

Oziqli muhitlar shunday qilinadiki, mikroorganizmlar uglerod, azot, kislorod, fosfor, magniy, kaltsiy, temir, kaliy, makro-mikroelement hamda boshqa elementlar bilan ta'minlangan bo`lishi lozim. Kerakli paytda muhitlarga o`sish faktorlari - vitamin, aminokislota, purin va pirimidin asoslari va boshqalar qo`shiladi.
Tarkibi bo`yicha oziqli muhitlar tabiiy, tarkibi ma'lum bo`lmagan va sintetik ma'lum bir kimyoviy moddalarni o`z tarkibida ushlaydigan muhitlarga bo`linadi. Hayvon va o`simlik muhitlardan tuzilgan oziqli muhitni tabiiy oziqli muhit deyiladi. Bu sut, tovuq tuxumining qaynagan oqsilining bir qismi, qon zardobi, sabzavot, mevalar va ularning qaynatmalari, go`shtning qaynatmasi va gidrolizati, baliq va achitqilardir. Laboratoriya sharoitida tabiiy muhitlar qatorida go`sht - pepton bulyoni va go`sht pepton agari keng qo`llaniladi, yana uzum va solod suslosidan keng foydalaniladi.
Sintetik oziqli muhit tarkibiga ma'lum bir miqdorda, ma'lum kimyoviy tarkibli aralashmalar kiradi. Mikroorganizmlarning modda almashinuvi, fiziologiyasi, bioximiyasini o`rganishda sintetik oziqli muhitlar keng ishlatiladi.
S.H. Vinogradskiy elektiv (saylanma) muhitlar degan usulni amaliyotga kiritdi. Ular fiziologik hususiyati bir xil bo`lgan bir guruh yoki biror tur mikroorganizmning o`sishiga qulay sharoit yaratadi. Bu muhitlar mualliflarni nomi bilan ataladi va mikroorganizmlarning tabiiy yashash joyidan ajratib olish uchun qo`llaniladi. Masalan, elektiv oziqli muhitlar yordamida tuproqdan azotning har xil formalari va ayrim uglerod formalari almashinuvida ishtirok etuvchi asosiy agronomik mikroorganizm guruhlari ajratib olinadi. Molekular azotni bog`lovchi mikroorganizmlar Eshbi muhitida yahshi rivojlanadi. Bunda ozuqa muhit tarkibidan azotli moddalar olib tashlanadi. Agar bu muhitga tuproq eksak, unda hamma mikroorganizmlar orasidan birinchi bo`lib, molekular azotni assimilatsiya qiladigan shakllari rivojlanadi. Boshqa mikroorganizmlar ham shu muhitga tushadi, lekin azotli moddalar bo`lmaganligi tufayli ularning rivojlanishiga imkon bo`lmaydi.