O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

Telegramma - muhim xabarni telegraf orqali berilgan nihoyatda qisqa shakli. U bir muassasadan (yoki shaxsdan) ikkinchisiga yo‗llangan rasmiy hujjat hisoblanadi. Xizmat yozishmalarining boshqa turlari belgilangan manzilga xabarni o‗z vaqtida yetkazilishini ta'minlay olmasa, uni zudlik bilan yetkazish uchun telegrafdan foydalaniladi. Telegraf yozishmalari faqat turli shahar yoki aholi yashaydigan joylardagi muassasa, shuningdek, shaxslar orasida bo‗ladi. Telegrammaning boshqa ish qog‗ozlaridan farqi uning o‗ziga xos ixchamligi va qisqaligidir. Xizmat telegrammalari ikki nusxada tayyorlanadi. Birinchi nusxa jo‗natish uchun aloqa bo‗limiga topshiriladi, ikkinchi nusxa esa korxonaning o‗zida saqlash uchun qoldiriladi. Telegramma, qoidaga binoan, maxsus bosma ish
qog‗ozlarida rasmiylashtiriladi. Xizmat telegrammalarining matni ko‗pincha odatdagi qog‗ozga yozuv mashinkasida bosh harflar bilan ikki intervalda yoziladi. Telegramma jo‗natuvchining adresi, mansabdor shaxsning imzosi va sana kichik harflar bilan yoziladi. Qo‗lda yozilganda, harflar yirik-yirik, so‗zlar orasi esa aniq va ravshan bo‗lishi kerak. Telegramma bosma ish qog‗ozining yoki oq qog‗ozning faqat bir tomoniga yoziladi. Telegramma matni «telegraf uslubi» deb yuritiluvchi qisqa va siqiq uslubda yoziladi. Unda to‗liqsiz gaplardan keng foydalaniladi, sifatlar, ravishlar, yordamchi so‗zlar, tinish belgilari faqat zarur bo‗lgandagina, ya'ni ularsiz gapning mazmuni o‗zgarib kelsa yoki ikki xil ma'noda qabul qilinsagina qo‗llanadi, boshqa barcha hollarda ular tushirilib qoldiriladi. Xabarni bayon qilishda ixcham so‗zlarni tanlash, qisqartmalardan unumli foydalanish lozim. Til birliklarini tejash telegraf uslubining eng asosiy talablaridan biridir (1-3- ilovalarga qarang).Telegrammada bir satrdan ikkinchi satrga bo‗g‗in ko‗chirilmaydi. Xatboshisiz barcha qatorlar toldirib yoziladi. Kunlar va raqamlami so‗z (harf)lar bilan yozish tavsiya etiladi. Bir necha raqamdan iborat bo‗lgan murakkab sonlarni o‗zicha yozish mumkin.
Telegrammaning asosiy zaruriy qismlari:

1. 
   Hujjatning nomi (Telegramma).
   
2. 
   Turi haqidagi belgi (hukumat telegrammalari, xalqaro telegrammalar, shoshilinch va oddiy telegrammalar).
   
3. 
   Telegramma yctib borishi zarur bolgan joy adresi, uni oladigan shaxsning ismi va familiyasi.
   
4. 
   Matn.
   
5. 
   Jo‗natuvchi muassasaning qisqacha nomi va matnini imzolagan mansabdor shaxsning familiyasi (imzo emas).
   
6. 
   Xabar jo‗natuvchining adresi.
   
7. 
   Matn kimning nomidan jo‗natilayotgan bo‗lsa, o‗sha shaxsning imzosi.
   
8. 
   Muhr.
   
9. 
   Sana.
   

Telegrammaning matni adrestdan ajralib turishi kerak. Agar telegramma javob tariqasida yuborilgan bo‗lsa, matn oldidan javob qaytarilayotgan hujjatning shartli raqami (indeksi), matn oxirida esa o‗z jo‗natma shartli raqami yoziladi
TELEGRAMMA
KATTAQO‗RG‗ON BOG‗KO‗CHA 25-PAXTA ZAVODI KARIMOVGA TEZDA BESH VAGON PAXTA TOLASI JO‗NATING SHARTNOMA HISOB RAQAMI 1356-TOSHTO‗QIMACfflLIK KOMBBVATISALIMOV 162
700160 Toshkent To‗qimachilar 5 Toshkent to‗qimachilik kombinati Direktor Salimov
2005.02.04. muhr
Telegrammaning har bir so‗zi uchun pul toianadi, narxi uning turiga va so‗zlar miqdoriga bog‗liq.
Telegramma matnini tahrir qilish va qisqartirishda telegrammani qabul qiluvchi tomonidan xabaming to‗g‗ri tushunilishiga ham e'tibor berish zarur. Qaysi so‗zni tusbirib qoldirish mumkinligi faqat telegrammani jo‗natuvchigagina emas, balki telegramma yo‗llangan shaxsning nima haqida xabar berilayotganligidan awaldan qisman voqif bo‗lganligiga ham bog‗liq. Masalan, telegramma jo‗natuvchi o‗z tanishini to‗yga taklif qilmoqchi. Agar xabar telegramma yo‗llangan shaxsga butunlay yangilik bo‗lsa, matnda qaerda, qanday va kimning to‗yi ekanligi alohida ko‗rsatilishi kerak.
Agar to‗y haqida u qisman xabardor bo‗lsa, telegrammaning taxminiy matni quyidagicha bo‗ladi: TO‗Y O‗N IKKINCHI IYUNG A BELGILANDI
Zudlik talab qilinadigan barcha vaziyatlarda xatlar allaqachon o‗z o‗rnini telegrammalarga, telegrammalar esa fakslarga bo‗shatib bermoqda. Bugungi kunda buyruqlar, farmoyishlar, shoshilinch xatlar, arizalar va boshqalar telegraf yoki faks orqali yo‗llanmoqda.
Telegrammani ko‗zlangan manzilga tezroq etkazish uchun uiida aloqa bo‗limining tartib raqamini ko‗rsatish shart.
Fototelegramma telegrammalarning alohida turi bo‗lib, texnikaviy axborotlarni, chizmalarni, grafik va sxemalami aniq yetkazish uchun xizmat qiladi. Telefonogramma shoshilinch xabarning matnini belgilangan joyga telefon orqali etkazishdir. Telefon vositasida boiadigan bunday muloqot rasmiy hujjat sifatida qabul qilinadi va ish qog‗ozining bir turi hisoblanadi. Xizmat muomalasining bu turi ko‗pincha bir shahar yoki tumanda joylashgan muassasalar o‗rtasida qoilaniladi. Har qanday telefonogramma bir nusxada tayyorlanib, rahbar yoki mas'ul shaxs tomonidan imzolanadi, odatda, tayyor matn asosida yetkaziladi. Telefonga chaqirilgan kishi telefonogramma berilishi haqida ogoh etilishi va u qabul qilishga tayyor bo‗lgach, matn qabul qiluvchi uni yozishga ulguradigan sur'atda bayon qilinishi kerak. Matn bayon qilingach, qabul qiluvchi yetkazuvchiga yozib olingan matnni qayta o‗qib eshittirishi kerak. Har ikki tomon telefonogramma matni to‗g‗ri qabul qilinganligiga ishonch hosil qilgach, qabul qiluvchi telefonogramma berilish vaqti va sanasini, shuningdek yetkazuvchining lavozimi, ismi va familiyasini ko‗rsatishi shart. Yetkazuvchi ham qabul qiluvchining ismi va familiyasini, telefonogrammaning berilish sanasi va vaqtini yozib qo‗yadi. Telefonogramma matnini tayyorlashda mantiqan to‗g‗ri va qisqa (matndagi so‗zlarning soni 50 dan ortmasligi kerak) bo‗lishiga, murakkab jumlalar yoki juda kam ishlatiladigan so‗zlar qo‗llanmasligiga e'tiborberish lozim.
Telefonogramma qabul qiluvchi, qabul qilingan xabar kimga tegishli bo‗lsa, uni telefonogramma mazmuni bilan ianishtirishi kerak.
Telefonogrammaning asosiy zaruriy qismlari:

1. 
   Adres.
   
2. 
   Hujjatni yo‗llovchi muassasaning nomi.
   
3. 
   Telefonogrammani yetkazuvchi va qabul qiluvchining lavozimi, ismi, familiyasi, telefon raqamlari.
   
4. 
   Qabul qilish vaqti.
   
5. 
   Nomi.
   
6. 
   Tartib raqami.
   
7. 
   Sana.
   
8. 
   Matn.
   
9. 
   Imzo chekkan shaxs. Telefonogramma namunasi
   

«Kibernetika» ilmiy- ishlab chiqnrish birlashmasi. Yetkazuvchi - kotiba Raximova Tel: 62-68-05
18-hunar-texnika bilim yurti direktoriga Qabul qiluvchi-kotiba Sobirova
Tel: 76-14-22. Soat

11.30