O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

ANTIK ADABIYOT

«Antik» so'zi lotincha (antigus) «qadimgi» degan ma'noni bildiradi. Biroq barcha qadimiy adabiyotlarga antik atamasi qo'llanilmaydi. Bu nom ostida faqat qadim Yunoniston va Rim adabiyoti tushuniladi. Buning sababi shundaki, Yunoniston va Rim madaniyat, san'at hamda adabiyotning qadim beshigi hisoblanadi. Antik adabiyotning tug'ilish joyi Yunoniston bo'lsa-da (miloddan oldingi VII—VI asrlar), III asrda Rim madaniyatining barpo etilishiga ham katta ta'sir ko'rsatgan. Bu madaniyat milodiy V—VI asrlarga qadar davom etgan. Antik davr madaniyatning chinakam gullab-yashnagan pallasi bo'ldi. Qadimgi Yunoniston va Rimda yaratilgan me'morchilik, san'at va adabiyot namunalari o'zining mukammalligi, yuksak darajada mahorat bilan yaratilganligi, inson tafakkuri tomonidan qilingan ulkan kashfiyotlari bilan insoniyatni hanuz hayratga solib kelmoqda.

Bu davrda yetishgan ijodkorlar ko'pchiligining nomi asrlar osha bugungi davrga qadar yetib keldi. Ular yaratgan asarlar faqat badiiy tomondan yuksak darajada bo'lib qolmay, ko'tarilgan muammolar, insoniy kechinmalar, hissiyotlarning azaliyligi va barchaning diliga birdek yaqinligi bilan ham hozirgi kunga qadar o'z jozibasini yo'qotgani yo'q. Buyuk Gomer, uning «Iliada» va «Odisseya» asarlari yoki Sofokl nomi, mashhur «Shoh Edip» tragediyasini bilmagan kitobxonni topish qiyin. Aynan ko'hna Yunonistonda yozma badiiy ijodning ilk namunalari vujudga kelgan, bizning hozirgi kundagi adabiyotning vazifasi, uning kishilik jamiyatidagi o'rni, badiiy ijod tabiati, turlari (ya'ni, epos, lirika va dramaga bo'linishi), she'r qurilishi, voqelikni aks ettirish usullari va h.k. to'g'risidagi tasavvurlarimiz ibtidosi Qadimgi Yunonistonda o'sha kezlarda paydo bo'lgan tushunchalarga borib taqaladi, bu qarash va tushunchalar keyinchalik Rimga, undan so'ng esa butun dunyoga yoyilgan, hozirda jahon estetikasining umumiy mulki hisoblanadi.

Antik adabiyot janrlari ichida qahramonlik dostoni eng asosiy o'rin tutgan, ushbu janrning cho'qqisi Gomerning «Iliada» va «Odisseya» asarlari sanaladi. Gomer bazmlarda rivoyatlarni kuyga solib aytuvchi xalq qo'shiqchilarining asrlik tajribalariga tayangan holda ilk badiiy dostonlarini yaratdi. Keyinchalik Rim shoiri Vergiliy Gomerga taqlidan «Eneida» dostonini yozadi, unda tasvirlanishicha, troyalik Eney do'stlari bilan Italiyaga suzib keladi, uning ajdodlari Rimni barpo etadilar.

Qahramonlik dostonidan tashqari didaktik-pandnoma asarlar ham yaratilgan. Gomerning zamondoshi Gesiodning asarlarini bu janrning yuksak namunasi sifatida ko'rsatib o'tish lozim. Uning «Mehnat va kunlar» dostoni halol dehqon qanday yashashi va mehnat qilishi lozimligi to'g'risidagi asardir. Rimda Vergiliy shu mazmundagi “Georgiki” («Dehqonchilik she'rlari») ni yaratgan, shoir Lukretsiy esa «Buyumlar tabiati haqida» asarida voqelik, inson va jamiyatning yaratilish mohiyati to'g'risidagi qarashlarini ilgari suradi.

Dostondan keyin eng qadrlangan janrlardan biri tragediya edi, antik tragediya faqat she'riy yo'lda yozilar, yunon asotirlariga asoslanar edi. Drama janri yunon adabiyotining antik davrida vujudga keldi. Antik drama ochiq joyda namoyish etilar, tomoshabinlar o'tirishi uchun qo'yilgan kursilar ketma-ket yarim doira shaklida terilar, o'rtada, sahna oldidagi maydonchada xor turar va o'z qo'shig'i bilan kechayotgan voqea-hodisalarga izoh berar edi. Tragediyada aktyorlarning monolog va dialoglari xor qo'shiqlari bilan almashib turar edi. Esxil, Sofokl, Evripid kabi ijodkorlar tragediya rivojiga muhim hissa qo'shdilar. Esxilning «Eroniylar», «Fivaning yetti dushmani», «Zanjirband Prometey», «Oresteya» trilogiyasiga kiradigan «Agamemnon», «Xoeforlar» hamda «Evmenida» asarlari bizgacha yetib kelgan. «Eroniylar»dan boshqa hammasi mifologik mavzularda yozilgan. Antik dramaturglardan hech biri inson ruhiyati, qalbidagi ziddiyatlar tasviri bobida Esxilga tenglasha olmaydilar. Sofokl yunon dramasiga qator yangiliklar kiritgan, ushbu janr imkoniyatlarini boyitgan, mifologik sujetga yangi ruh baxsh etgan ikkinchi buyuk tragediyanavisdir. Uning «Shoh Edip», «Edip Kolonda», «Antigona» tragediyalari mashhur. Evripid «Alkestida», «Medeya», «Geraklidlar», «Ippolit», «Gekuba», «Elektra» kabi dramalarning muallifi. Uning, ayniqsa, «Medeya» tragediyasi shuhrat qozongan, unda mifologiya qahramonlari zamin iusonlarining hissiyotlarini realistik tarzda o'zlarida mujassam etganliklari bilan kishini hayratga soladi.

Komediya janrida Kratin, Evpolid hamda Aristofan shuhrat qozonganlar. Biroq bizgacha faqat Aristofan asarlari yetib kelgan. Antik komediya «eski» va «yangi»siga ajratilar edi. «Eski» komediya biror dolzarb mavzuga bag'ishlangan bo'lib, unda fantastik sujetga asoslangan masxarabozlik sahnalari namoyish etilar, ular orasida esa xor siyosiy mavzularga munosabatni ifodalovchi qo'shiqlar ijro etardi. Bunga Aristofan komediyalari yorqin misol bo'ladi. «Yangi» komediyada xor ishtirok etmagan, voqealar siyosatga aloqador emas, ko'proq maishiy mavzularda (masalan, yosh yigit ko'cha qiziga uylanmoqchi, lekin puli yo'q, shunda ayyor va tadbirkor quli ko'makka keladi, xasis, qattiqqo`l, lekin sodda otani laqillatib, pul topib beradi. Sir ochilgach, ota g'azabga minadi, biroq yechim kutilmagan bo'lib chiqadi — qiz risoladagi oiladan ekanligi ma'lum bo'ladi. Asar shu tariqa quvnoq kulgi bilan tugaydi) bo'lgan. Yunonistonda bunday komediyalarning mohir ustasi Menandr, Rimda esa Plavt va Terensiy edi.

Antik she'riyatning uchta tushunchasi hozirgi kunga qadar o'z mohiyati va ahamiyatini yo'qotgan emas: she'rlar mavzu mundarijasiga ko'ra «anakreont odasi» — sharob va sevgi haqida, «goratsian odasi» — oqilona hayot kechirish va aql-idrokka asoslanish lozimligi to'g'risida, «pinadrik oda» - xudolar va qahramonlarni ulug'lovchilarga ajratilgan. Anakreont sodda va quvnoq she'rlar yozgan, Pinadr uslubi esa bosiq, vazmin, ulug'vor, rimlik shoir Goratsiy she'rlari go'zalligi va aniqligi, hissiyotga ortiqcha erk bermasligi, ya'ni aqlga, idrokka asoslanganligi bilan ajralib turadi. She'rlar kuyga solib aytish uchun yozilar, oda so'zi «qo'shiq» ma'nosini anglatar edi. Yoddan o'qish uchun mo'ljallangan she'rlar «elegiya» deb atalar edi, ular ko'pincha sevgi va o'lim to'g'risidagi o'ylar, mulohazalar ifodasidan iborat bo'lar edi. Sevgi elegiyalarining yuksak namunalari Tibull, Propersiy va Ovidiy qalamiga mansub. Bir necha misradan iborat qisqa elegiya epigramma (yozuv) deb atalgan, keyinchalik Marsial ushbu janrni rivojlantirgan.

Antik adabiyotda bulardan tashqari satira va idilliya (yoki ekloga) janrlari ham bo'lgan, biroq hozirgi kunda ular mavjud emas. Satka atamasi ostida zamonasining kamchiliklarini fosh etuvchi pand-nasihat ruhidagi she'rlar tushunilgan, bu janr Rim adabiyotida Yuvenal ijodida yuksaklikka ko'tarilgan. Idilliya sevishgan cho'pon yigit va cho'pon qiz hayotidan lavha aks ettiruvchi asar bo'lib, uni ilk marotaba yunon shoiri Feokrit boshlab bergan, Vergiliy ushbu janrda yozilgan «Bukoliklar» («Cho'pon qo'shiqlari») asari bilan shuhrat qozongan.

Antik adabiyotda nasriy asarlar ham mavjud bo'lgan, biroq hozirgisidan farqli o'laroq uncha mashhur bo'lmagan, ular oddiy kitobxon uchun vaqt o'tkazish vositasi sanalgan. Antik nasrning bizgacha yetib kelgan eng yaxshi namunalari Longning nasrdagi idilliyalarni yodga soluvchi «Dafnis va Xloya» romani, shuningdek, Rim nosirlari Petroniyning «Satkikon» va Apuleyning «Metamarfozalar» («Oltin eshak») romanlaridir.

Tarixiy nasrning vujudga kelishi ham shu davrga to'g'ri keladi. Qadimgi yunon va rimliklar to'qimadan ko'ra tarixiy voqealar haqidagi asarlarni o'qishni sevganlar. Tarixiy asarlar badiiylik unsurlariga boy bo'lib, goh eposlarni, goh dramalarni yodga solar edi. Masalan, Gomer epik tur unsurlaridan foydalangan bo'lsa, Fukiridda tragediyaga xos fojeiylik kuchli edi. Rimda Tit Liviy o'tmish hodisalarining mohir kuychisi sifatida shuhrat qozongan. Bu davrning asarlari bizgacha yetib kelgan, ilk namoyandasi Geradotdir. Uning «Tarix» asari 9 bobdan iborat bo'lib, har biri yunon mifologiyasidagi to'qqiz muzaning nomi bilan atalgan. Asar Eron-Yunon urushiga bag'ishlangan. Muallif urush tarixini boshlashdan oldin ana shu xalqlarning olis o'tmishi, o'sha paytlarda yunonlarga tanish bo'lgan xalqlar to'g'risida qiziqarli ma'lumotlar keltirgan, jumladan, Yaksart va Oks daryolari o'rtasidagi bepoyon sahroda yashovchi O'rta Osiyo xalqlarining qadim ajdodlari ko'chmanchi massagetlar bilan Eron bosqinchilari o'rtasida bo'lgan janglarni ham tasvirlagan («To'maris» afsonasi).

San'at, adabiyot, tarix va notiqlik sohalaridagi yutuqlar bilan bir qatorda yunon falsafasi ham taraqqiy etdi. Platon, Suqrot, Aristotel kabi faylasuflar yaratgan ta'limotlar to hozirgi kungacha falsafa fanidagi oqim va yo'nalishlarga asosiy zamin va namunali manba bo'lib kelmoqda.

Rim adabiyotining antik davri ham qator buyuk san'atkorlarni yetishtirib chiqardi. Notiqlik borasida Sitseron olamshumul shuhrat qozondi, eng qadimgi rim tarixchisi Gay Yuliy Sezarning asarlari shu kunga qadar tarix va lotin tilini o'rganishda noyob qo'llanma bo'lib xizmat qiladi. She'riyatda Vergiliy, Goratsiy, Ovidiy kabi ulug' shoirlar o'zlarining asarlari bilan Rim she'riyatini mumtoz yunon adabiyoti darajasiga olib chiqishga muvaffaq bo'ldilar. Vergiliy «Eneida» dostoni bilan Rim she'riyati shuhratini yer yuziga taratdi. Goratsiyning «Epodlar», «Satirlar», «Qasidalar» nomli asarlari dunyoda tanilgan, uning o'z davri ijodkorlariga ham, keyingi asrlar dunyo ijod ahliga ham ta'siri sezilarli bo'lgan. Yangi zamon Yevropa lirikasining shakllanishida ham uning xizmatlari katta. Ovidiy elegiya janrida samarali ijod qilgan. Uning «Ishqiy elegiyalar», «Qahramon ayollar», «Maktublar» kabi asarlari bu sohaning go'zal namunalaridir. Ovidiy ijodining cho'qqisi «Metamarfozalar» hisoblanadi. Ularda yunon va rim mifologiyasida ko'p uchraydigan afsonaviy turlanishlar — ma'bud va ma'budalarning, suv va o'rmon parilarining, ayniqsa, odamlarning jonivorlarga, o'simliklarga, tosh va tog'larga, osmon jismlariga aylanib qolishlari haqidagi rivoyatlar hikoya qilinadi.

Antik adabiyotning so'nggi vakili yuqorida aytib o'tilgan nosir Apuley bo'lib, uning «Oltin eshak» romani bilan ushbu davr nihoyasiga yetadi.

Yunon yozma adabiyoti mif- asotirlar, rivoyatlar zaminida vujudga kelgan. Ushbu rivoyat va asotirlarda ma'budlar Olimp tog'ini makon qilib olganlar, u yerdan turib butun koinotni boshqaradilar. Asotirlar yunonlarning ko'pxudolilik davriga oid tushuncha va e'tiqodlarini aks ettiradi, ularda xudolar insonlar qiyofasida namoyon bo'ladilar. Olimp ma'budalari tabiatning hamma yerida yashab, uni boshqarib turadilar. Zevs — yunonlarning eng muqaddas, bosh xudosi, osmon, momaqaldiroq, chaqmoq va yomg'ir sultoni, uning ukasi Poseydon

- «yerni tebratuvchi» dengizlar hukmroni, Aid — yer osti saltanati, oxirat xoqoni, Dionis - vinochilik, Gera (Zevsning rafiqasi) - osmon ma'budasi, ma'budalar malikasi, homilador xotinlar, kelin-kuyovlar rahnamosi, Geraning o'g'li Gefest — otash ma'budi, temirchilar piri, ikkinchi o'g'li Ares - qonli urushlar ma'budi, Apollon - yorug'lik, san'at, she'riyat va musiqa ma'budi, ulug' kohin va yoyandoz, Artemida - oy ma'budasi, o'rmonda yashovchi jonzotlarning homiysi, Zevsning miyasidan dunyoga kelgan Afina — urush, g'alaba, san'at, bilim va donolik ma'budasi, shaharlar homiysi, Olimpning qizi Afrodita dastlab hosil, keyinchalik sevgi va go'zallik, ayni paytda dengiz sayohatchilarining homiysi, uning shumtaka o'g'ilchasi Erot ishq-muhabbat ma'budi, Zevsning parizod Mayyadan tug'ilgan o'g'li Germes — ma'budalar jarchisi, badantarbiya ishlarining rahnamosi, to'rt oppoq uchar ot qo'shilgan oltin aravaga o'tirib ko'kka parvoz etuvchi quyosh ma'budi — Geliosdir.

Bu o'n ikki ma'buddan tashqari yana bir qancha ma'budalar mavjud. Ularning hayoti xuddi insonlarnikiga o'xshaydi, tuyg'u-kechinmalari, kuchli va ojiz jihatlari, oralaridagi ziddiyatlari bilan zamin odamlarini eslatadilar. Yunon adabiyotida bu ma'budalar kechmishlari bilan bog'liq ko'plab ajoyib afsona va asotirlar mavjud. Yunon yozma adabiyoti ana shu manbadan unumli foydalangan. Antik adabiyotning barcha buyuk namoyandalari asarlari sujeti asosida qadimgi asotirlar yotadi. Ular ana shu materialga badiiy tus berganlar, mif sujeti, qahramonlarini zaminga ko'chirganlar, ularni hayotiy obrazlarga aylantirganlar, oddiy insonga xos his-tuyg'u, kechinmalar bilan ta'minlaganlar.

Gomerning «Iliada» va «Odisseya» dostonlari ham ana shu mifologiya zaminida vujudga kelgan.

GOMER

Gomer qadimgi yunon epopeyalari «Iliada» va «Odisseya»ning muallifi sifatida jahon kitobxonlariga tanish. Gomer shaxsiyati, tug'ilgan joyi va qachon yashab o'tganligi to'g'risida turli faraz va taxminlar yuradi. Turli xil manbalar uning tug'ilgan joyini turlicha

— Smirna, Xios, Kolofon, Itaka, Pilos, Argos, Afina deb ko'rsatadilar. U yashagan davrni ham turlicha taxmin qiladilar. Miloddan oldingi VIII asrda yashab o'tganligi va Smirna uning vatani bo'lganligi to'g'risidagi fikr haqiqatga yaqin deb hisoblanadi. Shoir hayotiga oid turli rivoyatlar to'qilgan. Masalan, Smirna rivoyatiga ko'ra uning otasi Meleta daryosi xudosi, onasi esa ma'buda Kreteida, tarbiyachisi Smirna rapsodi Femiy bo'lgan.

Gomerning ko'zi ojiz bo'lganligi to'g'risidagi rivoyatlar Apollon Delosskiyga atalgan gimndagi parchaga asoslanadi. Gomer so'zining ma'nosi ham uning ojizligiga ishora bo'lib xizmat qilgan bo'lishi ehtimol. Tadqiqotchilarning fikricha, «gomer» grekcha so'z emas, u «ojiz« yoki “garovga olingan” ma'nolarini anglatadi. Shu sababli ham ba'zi olimlar uni yunon tili va madaniyatini qabul qilgan «varvar» yoki «yarim varvar» qabilalardan chiqqan deb taxmin qiladilar.

Gomer «Iliada» va «Odisseya»dan tashqari «Epik turkum»ning, «Oyxaliyaning olinishi», «Margit> hazil qo'shig'i hamda «Sichqonlar va qurbaqalar jangi» dostoni, epigrammalar va epitalamiyalarning ham muallifidir. Bizgacha bu asarlardan «Iliada» va «Odisseya»dan tashqari gimnlar, epigrammalar va «Sichqonlar va qurbaqalar jangi» yetib kelgan.

Gomerning «Iliada» va «Odisseya» dostonlari epos sohasida yuksak darajadagi san'at namunalari sanaladi. Bu asarlar 3000 yildan beri eng sevib o'qiladigan asarlar bo'lib kelmoqda. Gomer ijodini o'rganish juda qadim zamonlardan boshlangan. Vizantiya imperiyasi davrlaridayoq maktablarda Gomer asarlari o'qitilgan.

«Iliada»ning umumiy hajmi 157000 she'riy satrdan iborat. Ba'zi tadqiqotchilar bu she'rlar shu darajada mukammal kompozitsiyaga egaki, ko'zi ojiz odam bunday ishga qodir emas, Gomer ko'r bo'lmagan bo'lsa kerak, degan fikrni bildiradilar. Yana shu narsa diqqatga sazovorki, «Iliada» muallifi juda kuzatuvchan bo'lgan, uning tasviri nihoyatda batafsilligi va aniqligi bilan ajralib turadi. Hatto Troya shahrida qazish ishlari olib borgan arxeolog Shliman qo'lidan «Iliada» asarini qo'ymagan, undan geografik va topografik xarita sifatida foydalangan. Gomer buyuk so'z ustasi sifatida ham hamon kitobxonlar qalbini zabt etib kelmoqda. Gomer asarlarida so'zning ahamiyati beqiyos, uning so'z boyligiga ta'rif yo'q, u qo'llagan badiiy tasvir vositalari nihoyatda go'zal va betakrordir.

«lliada» va «Odisseya» asarlari uslubi haqida gap ketganda, ba'zi olimlar tomonidan har ikki asarni ham bir muallif yozganligi shubha ostiga olinadi. Har ikki dostonda ham qadimgi afsonalar, «sayyohlarning hikoyalari» va miken davri guvohlarining hikoyalari yig'ilgan, biroq ayni paytda sujetning puxtaligi va xarakterlar tasviridagi haqqoniylik bu asarlarni og'zaki epik ijod namunalaridan farqlaydi. «Iliada» muallifi Ioniyadan chiqqan va asarini Troya urushining boy materiallari asosida yozgan bo'lsa kerak. «Iliada» dostoni voqealari bir necha hafta ichida ro'y beradi, biroq o'quvchi troya urushining butun tarixini biladi deb hisoblanadi. «Odisseya» ayni shu muallif yoki uning shogirdi tomonidan keyinroq yozilgan bo'lsa kerak, degan qarash ham mavjud. «Odisseya» qahramonlari o'rtasidagi munosabatlar chigalroq, uning qahramonlari «Iliada» qahramonlariga nisbatan bir qadar hayotiyroq. Muallif Sharqiy O'rta Yer dengizi mamlakatlarini juda chuqur bilishini namoyish qiladi. Dostonlar o'rtasida mantiqiy yaqinlik ham mavjud. Biroq «Odisseya» o'ziga xosligi, sujetning puxtaligi va originalligi bilan ajralib turadi.

Qadimgi yunonlar Gomerni sevib o'qiganlar. O'z davrida ham uning naqadar shuhrat qozonganligini Shimoliy Qora dengiz sohillarida qo'lga kiritilgan topilma misolida ham ko'rish mumkin. Bu sohillarda qadimda antik davrda gullab-yashnagan yunon mustamlakalari joylashgan. U yerda tosh parchasi topilgan, unda «Iliada» dan «YuIduzlar tarqadi...» deb boshlanuvchi she'riy satr so'zlari o'yib yozilgan. Yozuv tugatilmagan va xatolari bo'lganligi tufayli olimlar uni mustaqil ijodni endi boshlagan tosh yo'nuvchi yoki uning shogirdi bitgan, deb hisoblaydilar. Biroq miloddan oldingi II asrga mansub bu bitik Gomerning shuhrati naqadar ulug' bo'lganligini tasdiqlaydi.
ILIADA

«Iliada» dostonida Olimp xudolari xuddi insonlar kabi asar ishtirokchilariga aylanadilar. Ularning bulutlar ustidagi hayoti xuddi yer hayoti kabi tasvirlangan. Xudolarni yer odamlaridan ilohiy husni va qudrati ajratib turadi. Qadimgi yunon mifologiyasiga ko'ra xudolar ham oddiy gunohkor bandalar kabi janjallashadilar, bir-birlariga dushmanlik qiladilar. «Iliada»da ham shunday tasvir bor. Bazm dasturxoni to'rida o'tirgan Zevs rashkchi va yuragi tor xotini Geraga o'ziga nisbatan hurmatsizlik qilgani, gapiga e'tiroz bildirgani uchun kaltaklash bilan po'pisa qiladi. Ular o'rtasiga cho'loq Gefest tushadi va onasini tinchlantirib, Zevs bilan yer odamlari tufayli urushmaslikka ko'ndiradi. U sabab bo'lib kechada yana xotirjamlik, shod-xurramlik qaror topadi. Oltin soch Apollon lirada musiqa chaladi, muzalar jo'rligida qo'shiq ijro etadilar. Kun botgach, xudolar uylariga tarqaladilar...

Doston alohida qo'shiqlardan iborat, biroq ular Troya urushiga ma'lum bir darajada aloqador. Troya urushiga Menelayning xotini go'zal Yelenaning Troya shohi Priamning o'g'li Paris tomonidan o'g'irlanishi sabab bo'ladi. Haqoratlangan Menelay boshqa shohlarni yordamga chaqiradi. Ular orasida Diomed, Odissey, Ayanks va Axill bor edi. Shu tariqa Troya-Yunon urushi boshlanadi. Troya qamali 10 yilga cho'ziladi, biroq asarda urushning so'nggi yili tasvirlanadi. «Iliada»ning uchinchi qo'shig'idan axeyliklar bilan troyaliklar jangi tasviri boshlanadi. Bu urushdagi ba'zi qahramonlar o'rtasidagi janglarga xudolar aralashadilar, ular sevimli kishilariga ko'mak beradilar. Doston troyaliklarning sardori Gektorning o'limi bilan yakunlanadi.

«Iliada» qadimgi yunon qabilalari hayotini aks ettiradi. Albatta, ko'proq urush davri hayoti aks etgan, unda o'lim, o'lim oldi holatlari, yaradorlik azoblarining realistik tasvirini kuzatish mumkin. Biroq ko'proq alohida olingan qahramonlar o'rtasidagi jang tasvirlariga keng o'rin beriladi. Bu janglar tasviri qanchalar mahorat bilan berilgan bo'lmasin, urushning dahshatli mohiyatini oqlay olmaydi. Gomer urush shafqatsizliklarini ham yashirmaydi. U zo'ravonlikning yovuz mohiyati, g'oliblarning shafqatsizliklarini ochib tashlaydi. Gektorning xotini Andromaxa bilan jang oldidan vidolashuvi, malika Gekubaning marsiyasi, Priam shohining Axill chodirida iltijo qilishi kabi epizodlar tuyg'ularning haqqoniyligi bilan ajralib turadi.

«Iliada» voqealari 51 kun davom etadi. Bulardan voqealar tasvirlanmasdan faqat ular to'g'risida xabar berilgan kunlarni chiqarib tashlash kerak (masalan, axeyliklar yurtidagi vabo, habashistonliklar huzurida olimpiyaliklarning bazmi, qahramonlarni ko'mish marosimi, Axillning Gektorni haqorat qilishi, Gektor gulxani uchun o'tin yig'ish). Shu tariqa «Iliada»da Troya urushining oxirgi 9 kuni aks etadi. .