O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

3.29
 
 - rasm. Sinxron motorning turli qo‘zg‘atuvchi tok va valdagi bir xil 
yuklama holatidagi vektor diagrammalari 

---

105 
Korxonalarda asinxron motorlar bilan bir qatorda sinxron motorlarni ishlatish 
butun korxona bo‘yicha iste’mol qilinadigan reaktiv quvvat kamaytirish imkonini 
va korxona energiya tizimidagi Cosφ ning me’yoriy qiymatini ishlash imkonini 
beradi.
Motor statori zanjiridagi reaktiv quvvatni qo‘zg‘atish tokini o‘zgartirish yo‘li 
bilan rostlash imkoniyati 3.29 - rasmdagi vektorlar diagrammalarida ko‘rsatilgan. 
(a) vektor diagrammasi nominal qiymatdan kam bo‘lgan qo‘zg‘atish tokiga mos 
keladi; stator toki 
1
vektori tarmoq kuchlanishi 
1
vektoridan φ burchakka ortda 
qolayapti, ya’ni motor ortda qolayotgan cosφ bilan ishlayapti (reaktiv quvvat 
«Iste’mol qilinayapti»). Qo‘zg‘atish toki kopaytirilganda stator chulg‘amida paydo 
bo‘ladigan E
1
E.Yu.K. ko‘payadi va shunday qiymatga yetishish mumkinki unda 
stator toki 
1
faza bo‘yicha 
1
kuchlanish bilan mos keladi, ya’ni cosφ =1bo‘ladi. 
Rejim energetik jixatdan sinxron motorlar uchun foydali bo‘ladi, chunki statordagi 
isroflar minimal qiymatda bo‘ladi. 
Agar qo‘zg‘atish tokini yanada ko‘paytirsak, stator toki faza bo‘yicha 
1
kuchlanishni ortda qoldiradi, cosφ oldinga o‘tib oladi va sinxron motor reaktiv 
quvvatni generatsiya qiladi (3.29 v - rasm).
Sinxron motori stator tokining qo‘zg‘atish tokiga bog‘liqligi sinxron 
motorning U – simon xarakteristikalari bilan aks ettiriladi. (3.30 – - rasm). 
3.30
 
 - rasm. Sinxron motorning U – simon xarakteristikalari 
 

---

106 
3.2 – masala. 
Ikkita motor (3.31 - rasm):
M
1
– qisqa tutashtirilgan rotorli va
M
2
– sinxron, 6 kV shinadan quvvat oladilar. M
1
motori validagi doimiy nominal 
yuklama bilan ishlaydi. M
2
motori validagi doimiy nominal yuklamaning 50% 
bilan ishlaydi. Motorlarning ishlash rejimi – uzoq muddatli.
Aniqlash kerak: 
- motorlarning ta’minlayotgan shinalardagi cosφ =1 bo‘lishi uchun sinxron 
motor qo‘zg‘atish chulg‘amida qanday tok o‘rnatishi kerak?