O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ijtimoiy rol
|
Ijtimoiy sanksiya
Ijtimoiy normalarning u yoki bu davrda, u yoki bu toifa vakili bo‗lmish shaxs tomonidan qay darajada bajarilishi yoki unga amal qilinayotganligi ijtimoiy sanksiyalar orqali nazorat qilinadi.
qiluvchi jazo va raqobatlantirish mexanizmlari bo‗lib, ularning borligi tufayli biz har bir alohida vaziyatlarda ijtimoiy xulq normalarini buzmaslikka, jamoatchilikning salbiy fikri ob‘ektiga aylanib qolmaslikka harakat qilamiz. Masalan, yuqoridagi misolda, agar jamoat transportida katta muysafid kishiga o‗rin bo‗shatishni norma deb qabul qilmagan o‗smirga nisbatan ko‗p chilikning ayblov ko‗zi bilan qarashi, yoki og‗zaki tanbeh berishi, juda kam hollarda o‗zini bebosh tutayotgan o‗smirning qo‗lidan tutib, nima qilish kerakligini o‗rgatib, «ko‗zini moshday qilib ochib qo‗yish» ijtimoiy sanksiyaning hayotdagi bir ko‗rinishidir.
Har bir alohida shaxs jamiyat tomonidan ishlab chiqilgan va qabul qilingan ijtimoiy normalar va sanksiyalarni u yoki bu ijtimoiy rollarni bajarishi mobaynida xulqida namoyon etadi.
xuquq va burchlaridan iborat harakatlari majmuini bildiradi. Masalan, talaba rolini oladigan bo‗lsak, uni bajarish - u yoki bu oliy o‗quv yurtida taxsil olish, uning moddiy bazasidan foydalanish, kutubxonasiga a‘zo bo‗lish, stipendiya olib, ma‘muriyatning ijtimoiy himoyasida bo‗lish kabi qator huquqlar bilan birgalikda o‗sha oliygoh ichki
tartib - intizomi normalariga so‗zsiz bo‗ysunish, darslarga o‗z vaqtida kelish, reyting baholov talablari doirasida kundalik o‗zlashtirish normalarini bajarish, amaliyotda bo‗lish, dekanatning bergan jamoatchilik topshiriqlarini ham bajarish kabi qator burchlarni ham o‗z ichiga oladi. Bu rol uning uyga borgach bajaradigan «farzandlik» roli (ota va ona, yaqin qarindoshlar oldida) talab va imtiyozlaridan farq qiladi. Ya‘ni, konkret shaxsning o‗ziga xosligi va qaytarilmasligi u bajaradigan turli - tuman ijtimoiy rollarning harakteridan kelib chiqadi. Shunga ko‗ra, kimdir «tartibli, ba‘mani, fozil, ahloqli va odobli» deyilsa, kimdir - be‘mani, bebosh, o‗zgaruvchan, ikkiyuzlamachi (ya‘ni, bir sharoitda juda qobil, boshqa yerda - betartib) degan hayotiy mavqega ega bo‗lib qoladi. Hayotda shaxs bajaradigan ijtimoiy rollar ko‗p ligi sababli ham, turli vaziyatlardagi uning mavqei - statusi ham turlicha bo‗lib qoladi. Agar biror rol shaxs ijtimoiy tasavvurlari tizimida uning o‗zi uchun o‗ta ahamiyatli bo‗lsa (masalan, talaba roli), u boshqa rollarni unchalik qadrlamasligi va oqibatda, o‗sha vaziyatda boshqacharoq, noqulay va noboproq mavqeni egallab qolishi mumkin. qolaversa, rollarning ko‗pligi ba‘zan rollar ziddiyatini ham keltirib chiqarishi mumkinki, oqibatda - shaxs ichki ruhiy qiyinchiliklarni ham boshdan kechirishi mumkin. Masalan, sirtdan tahsil olayotgan talaba sessiya paytida ishlab turgan korxonasiga komissiya kelishi va uning faoliyatini tekshirayotganligini bilib, ruhiy azobga tushadi - bir tomondan, talabachilik va uning talablari, ikkinchi tomondan - kasbdoshlar oldida uyalib qolmaslik uchun har kuni ishxonaga ham borib kelish.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|