O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

Mikroorganizmlarni davriy o’sishining shizmasi:

x - biomassa miqdori ( 1ml dagi mikrob hujayrasi miqdori); t- vaqt, soat; I - lag-faza; II - tez rivojlanish fazasi; III - eksponensial faza; IV - sekin rivojlanish fazasi; V - stasionar

faza; VI - nobud bo’lish fazasi.

Hujayra tashqarisida unshalik o’zgarish kuzatilmasa ham, hujayra ishidagi biokimyoviy jarayonlarda o’zgarish bo’lib o’tadi. Hujayrada ribosomalar soni va oqsil miqdori ko’paydi, fermentlar tizimi faollashadi. Dastlabki davrda mikrob populysiylari ko’paymagan holda hujayra hajmi kengaydi.

2. 
   faza o’sishning tezlanish yoki o’tish davri deb ataladi. Bu fazada hujayraning bo’linishi boshlanadi, hujayrada nuklein kislotalari, oqsil miqdori (DNK, RNK) oshadi va hujayra hajmi kengaydi.
   

Hujayra sathining uni hajmiga nisbati ma’lum darajaga etganda, hujayra bo’linishi boshlanadi, oqibatda mikroorganizmlar soni va uni o’sishi ortib boradi. Bu faza unshalik uzoq davom etmaydi.

2. 
   faza - hujayra sonining o’ta faol ko’payish fazasi. Bu faza eksponensial yoki lagorifmik faza ham deb ataladi. Bu faza mikroorganizm butunlay moslashib olgandan keyin, uning rivojlanishi va ko’payishi ozuqa muhitidagi moddalarni kamayishiga hamda hosil bo’ladigan moddalar miqdorini oshib borishiga e’tiborsiz vaqtda sodir bo’ladi. Mikroorganizmlarning o’sish jarayonlarini o’rganilganda o’sishni absolyut va solishtirma tezligini farqiga etish kerak.
   

O’sish absolyut tezligi: q [g/(l x s)] dx

= ,

d

X - biomassa miqdori yoki hujayralar soni, g/l;

 - vaqt, soat.
Solishtirma o’sish tezligi, bir biomassani o’sish tezligi bilan xarakterlanadi va quyidagi formala bilan ifodalanadi:

dx 1

= ,

d x

bunda:  - biomassaning vaqt birligida o’sishi, birga biomassaga nisbatan soat^-1.

Mikroorganizmlarning solishtirma o’sish tezligi, organizmni o’zi va uni o’stirish sharoitlari ushun eng muhim tavsiflaridan hisoblanadi.

Solishtirma o’sish tezligi va mikroorganizmlarni o’sishini sheklab turuvshi substrat miqdori orasida ma’lum bog’liqlik bo’lib, fransuz olimi Mono quyidagi tenglama tarzida ko’rsatgan edi:

S

=_maks ,

SqK_S

bunda, _maks- eng baland solishtirma o’sish tezligi; S - substrat miqdori; K_S - to’yinish konstantasi, solishtirma o’sish tezligi eng baland nuqtasining yrmiga teng bo’lgandagi substrat miqdoriga teng.

Solishtirma o’sish tezligi, shuningdek, modda almashinuvi jarayonida hujayradan ajralib shiqadigan mahsulot miqdoriga ham bog’liq.

O’sishni sekinlashtiruvshi moddalar ta’sirini hisobga olgan holda ifodalanuvshi tenglama, Mono - Ierusalimskiy nomlari bilan atalib, u quyidagi tarzga ega:

S Kp

^q maks



S=Ks p=Kp

bunda, p  hujayraning o’sishini sekinlashtiruvshi modda miqdori; Kp  sekinlashish konstantasi, o’sishni solishtirma tezligini ikki marta kamaytirish ushun zarur bo’lgan modda miqdoriga teng.
Mikroorganizmlarni eksponensial fazada o’sishi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
_{Xq X0e} maks 

bu erda, X₀  boshlanish davrdagi biomassa miqdori yoki hujayra soni; e- natural logarifm asosi.

Ushbu tenglamani logarifmga solsak, quyidagi ko’rinish hosil bo’ladi: