O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

8-mavzu. Aminokislotalar ishlab shiqarish texnologiylari (2 soat).

Reja:

1. 
   Aminоkislоtalar ishlab shiqarish;
   
2. 
   Lizin ishlab shiqarish.;
   
3. 
   Oziqa muhiti tayyorlash va sterilizasiylash;
   
4. 
   Fermentasiy;
   
5. 
   L-lizin ajratib olish;
   
6. 
   Glutamin kislota ishlab shiqarish. Glutamin kislota ishlab shiqarish bosqishlari;
   

Aminokislotalar ishlab shiqarish

Keyingi yillarda xalq xo’jaligi va medisinada turli xil aminokislotalar keng miqyosda qo’llanilmoqda. Asosan ular oqsilli oziqalarning to’yimliligini oshirishda katta ahamiyt kasb etadi. Ba’zi bir oziq ovqat va ozuqa maxsulotlari o’zida almashinmaydigan aminokislotalarni xususan, lizinni etarli miqdorda saqlamaydi. Bunday maxsulotlarga makkajo’xori, bug’doy, gurush va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.

Sanoat asosida olingan aminokislotalar oziqa to’yimliligini oshirish ushun toza usulda yoki kombinirlangan oziqa tarkibida qo’llaniladi. SHuning ushun aminоkislоtalardan foydalanish sohalarida oziqaning o’simlik oqsillari saqlashini oshirish imkoniyti vujudga keladi. Su’niy aminokislotalarni qo’llash tabiiy oziqalar sarfini iqtisod qilishga olib kelishining ilmiy asoslari isbotlab berilgan.

Aminokislotalarni qishloq xo’jaligida hayvonlar oziqaida qo’llashdan tashqari oziq ovqat sanoatida ham keng foydalanish mumkin. Ular qator polimer xom-ashyolar tayyorlashda masalan, sintetik teri, qator maxsus tolalar va oziq ovqat maxsulotlarini qadoqlash ushun plyonkalar tayyorlashda foydalaniladi. Ba’zi bir aminokislotalar yoki ularni ishlab shiqaruvshilarining insektisid ta’siri o’rganilgan. Metionin yoki -aminoyog’ kislota dorivor vositalar sifatida keng qo’llaniladi.

Aminokislotalardan xalq xo’jaligining turli sohalarida keng foydalanilishini ßponiy mamlakati misolida yqqol ko’rish mumkin. ßponiyda butun mamlakat bo’yisha ishlab shiqariladigan aminokislotalrning 65% i oziq ovqat ishlab shiqarish sonoatida, 18% ini shorvashilikda, 15% ini medisinada va 2% i turli xil sohalarda qo’llaniladi. Ayni vaqtda jahon miqyosida aminokislotalar ishlab shiqarish yiliga bir nesha million tonnani tashkil etmoqda.

Jahon miqyosida L-glutamin kislota, L-lizin, DL-metionin, L-asparagin va glisin ishlab shiqarish etakshi rol o’ynaydi.

Aminokislotalarni olishning asosiy usullari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  o’simlik xom ashyolari oqsili gidrolizatlaridan ekstraksiylash;
  
• 
  kimyoviy sinez;
  
• 
  o’suvshi hujayralardan mikrobiologik sintez;
  
• 
  mikroorganizmlardan ajratilgan fermentlar yoki immobillangan mikrob hujayralaridan foydalanish.
  

ßponiy mamlakati misolida aminokislotalarni olishning quyidagi usullarini keltirish mumkin (16.1-jadval):


16.1-jadval.