O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 017 yil fevraldagi 4947-sonli

Debet5010 (A)Kredit
(+) 
1 500 000 
so‘mga 
kassada 
pul 
mablag‘iningko‘payishi 
Debet5110 (A)Kredit
q. 1 500 000 so‘m 
(-) 
1 500 000 so‘mga 
hisob-kitob 
schyotidagi 
pulmablag‘iningkamayishi 
2-misol. Kassadan xodimlarga 1 500 000 so‘m ish haqi berildi. Ushbu 
xo‘jalik operatsiyasi natijasida kassadagi pul mablag‘i kamaydi, xodimlar bilan ish 
haqi yuzasidan qarzlar ham kamaydi.
Debet
6710 (P)
Kredit
(-) 
1 500 000 so‘mga xodimlar 
bilan 
ish 
haqi 
yuzasidanqarzlarningkamayishi 
q. 1 500 000 so‘m 
Debet
5010 (A)
Kredit
q. 1 500 000 so‘m 
(-) 
1 500 000 so‘mga kassadadagi 
pulmablag‘iningkamayishi 

---

66 
3-misol. Ombordan asosiy ishlab chiqarishga 1 200 000 so‘mlik va 
umumishlab chiqarishga 150 000 so‘mlik yoqilg‘i-moylash materiallari berildi. 
Ushbu xo‘jalik operatsiyasi natijasida ombordagi yoqilg‘i-moylash materiallari 
kamayadi, asosiy ishlab chiqarish va umumishlab chiqarishlarda yoqilg‘i-moylash 
materiallari ko‘payadi.
Debet
2010 (A)
Kredit
(+) 
1 200 000 so‘mga asosiy 
ishlab 
chiqarish 
xarajatlarko‘payishi 
Debet
2510 (A)
Kredit
(+) 
150 000 so‘mga umumishlab 
chiqarish xarajatlarko‘payishi
Debet
1030 (A)
Kredit
q. 1 350 000 so‘m 
(-) 
1 350 000 so‘mga yoqilg‘i-
moylashmateriallarikamayishi 
Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda xo‘jalik 
operatsiyalari to‘g‘ri aks ettirilishi ustidan nazorat olib borishda foydalaniladi. Har 
bir operatsiya bir xil summaga bitta schyotning debeti va boshqa bir schyotning 
kreditiga yoziladi. Natijada hamma schyotlarning debet tomonidagi oborotlar jami, 
hamma schyotlarning kredit tomonidagi oborotlar jamiga teng bo‘lishi kerak. 
Shunday tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga yo‘l qo‘yilganligidan dalolat 
beradi. 
Har bir operatsiyani amalga oshirishda hisob siyosatida ikki tomonda yozuv 
tizimidan foydalaniladi , bir tomoni debit boshqa tomoni kredit tomon hisoblanadi. 
Bu yozuv tizimi ikkiyoqlama yozuv tizimi deb nomlanadi. Ikkiyoqlama yozuv 
tizimi juftlik holda hisobotda avtomatik tarzda balans aks etishiga yordam beradi. 
Balansdagi qaydlar har bir debet yoki kredit ko‘rsatkichlarida katta yoki kichik 
qiymat sababli noto‘g‘ri qayd etilishi mumkin.
Ikkiyoqlama yozuv haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun hisobdagi debet 
va kredit qoidalarini bilishimiz kerak. Debet ma’nosi kirim qilish yoki qabul 
qilingan qiymat, kredit ma’nosi chiqim yoki berilgan qiymat.
Moliyaviy hisob uch turga bolinadi: personal hisob, real hisob va nominal 
hisob. Personal hisob o‘z ichiga boshqaruvchilar, iste’molchilar, ta’minotchilarga, 
xaridorlarga o‘xshagan tabiiy individlar bilan bog‘liq operatsiyalarni oladi. 

---

67 
Moddiy aktivlar real hisob tarkibiga, xarajatlar, daromad, foyda va zararlar 
nominal hisob tarkibiga kiradi. Biznesdagi qaydlar har bir hisobda quyidagicha 
soddalashtirilgan holda beriladi(jadval). Debet qabul qiluvchi va kredit beruvchi 
personal hisobda, debet nima qabul qilingani va kredit nima chiqib ketgani real 
hisobda, debet barcha xarajatlar va zararlar, kredit barcha daromadlar va foyda
nominal hisobda aks ettiriladi. 
Moliyaviy hisobda provodka berilishi
19
Misol. 
1.Tijoratchi biroz miqdor naqd pulda o‘zining chakana savdo biznesiga 
sarmoya qildi. Standart ikkiyoqlama yozuv ko‘rinishi quyidagicha ko‘rinishda 
bo‘ladi:
Debet: naqd pul
Kredit: kapital 
Maqsad: ikkiyoqlama yozuv qoidasiga binoan naqd pul hisobida tijoratchi 
tomonidan berilgan naqd pul qabul qilingan. Buning ma’nosi capital hisobi 
beriladigan hisob va naqd pul hisobi qabul qilinadigan hisob. 
2. Biznes tashkiloti naqd pulga offisda foydalanish uchun mebel sotib oladi. 
Ikkiyoqlama yozuv tizimida quyidagicha bo‘ladi:
Debet: mebel
Kredit: naqd pul
Maqsad: bu operatsiyada mebel hisobida mebel qabul qiluvchiva naqd pul 
hisobida mebel uchun to‘langan pul aks etadi. 
3. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini sotib oldi. Ikkiyoqlama yozuvda 
quyidagicha aks etadi: 
Debet: Sotib olish
Kredit: Naqd pul
Maqsad: bu operatsiyada tovarni sotib olish hisobida aks etadi va naqd pul 
hisobida tovar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul aks etadi. Har bir 
biznesda, biznes faoliyatida asosiy mahsulot yoki Tovar sotib olingan vaqtda “sotib 
olish” hisobidan foydalaniladi. 
4. Biznes tashkiloti mol yetkazib beruvchidan kreditga chakana savdo tovari 
sotib oldi (mol yetkazib beruvchi kreditor sifatida boshqa biznes tashkilotlariga 
tovar va mahsulotlarini qarzga beradi): 
Debet: sotib olish
Kredit: Kreditor hisobi 
Maqsad: bu operatsiyada sotib olish hisobida tovar qabul qilindi, biroq mol 
18
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 
2014. 15-16b.

---

68 
yetkazib beruvchi sotilgan tovar uchun hali pul olmadi kredit hisobi kreditlanadi. 
Kredit hisobi to‘lab berish hisobi shaklida. 
5. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini xaridorga sotdi. Ikkiyoqlama 
yozuv qoidasiga ko‘ra quyidagicha aks etadi: 
Debet: naqd pul
Kredit: sotish
Maqsad: naqd pul hisobida sotilgan tovar uchun pul qabul qilinadi. Sotish 
hisobi xaridorga tovar yetkazib berishni aks ettiradi.
6. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini xaridorga sotadi, ammo xaridor 
hali pulni to‘lamadi. Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga ko‘ra quyidagicha aks etadi: 
Debet: debetorlik
Kredit: Sotish
Maqsad: Yetkazib berilgan mahsulot yoki xizmat ko‘rsatgan biznes uchun 
pul mablag‘ini qarz bergan shaxs debetor deb aytiladi. Debetorlik hisobining 
boshqacha nomlanishi olinadigan hisob varaqlar deyiladi. Bu vaziyatda debetor 
mahsulot qabul qilyapti; shuning uchun uning hisob raqami debetlanayapti. Sotish 
hisobi kreditlanadi, mahsulotni xaridorga yetkazib berishni ko‘rsatadi.
Bu biznes operatsiyalarini ko‘rib chiqqandan so‘ng talabalar ikkiyoqlama 
yozuv tushunchasiga ega bo‘ladi va biznes operatsiyalari qayd qilinganda debet va 
kredit qoidalarini o‘rganishadi.