O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Viloyatlar bo’yicha yer va suv bilan ta’minlanganlik darajasi 
 
Viloyatlar 
Aholi jon boshiga to’g’ri keladi 
1 gektar sug’oriladigan
yerga to’g’ri 
keladi, ming m
3
Sug’oriladigan 
yerlar, ga 
Suv resurslari, ming 
m
3
Qoraqalpog’iston 
Respublikasi 
0,31 
5,2 
16,6 
Andijon 
0,12 
1,36 
16,5 
Buxoro 
0,18 
2,83 
14,7 
Jizzax 
0,29 
3,06 
9,0 
Qashqadaryo 
0,21 
2,81 
11,1 
Navoiy 
0,15 
2,71 
13,4 
Namangan 
0,11 
1,55 
9,4 
Samarqand 
0,13 
1,41 
9,8 
Surxondaryo 
0,17 
2,27 
14,1 
Sirdaryo 
0,43 
5,27 
10,5 
Toshkent 
0,16 
1,30 
8,8 
Farg’ona 
0,13 
1,64 
12,6 
Xorazm 
0,19 
3,35 
18,5 
JAMI 
0,17 
2,24 
12,2 
Suvning mamlakat hududi bo’yicha taqsimlanishidagi notekislik uning mavsumiy 
tebranishlari tufayli kuchayib boradi. Suv balansi va uning yil, fasllari bo’yicha taqsimlanishiga 
daryolarning suv bilan ta’minlanish xarakteri katta ta’sir ko’rsatadi. Mamlakatimiz ko’pchilik 
daryolari uchun asosiy manba tog’lardagi qordir. Bunday rayonlarda asosiy suv oqimi bahor 
fasliga to’g’ri keladi. Amudaryo va Sirdardaryo uchun asosiy suv manbai muzliklar 
hisoblanadi, suvning katta qismi yoz faslida oqadi. Daryo suvlarining yil fasllari bo’ylab 
noqulay taqsimlanishi suv resurslaridan foydalanishni qiyinlashtiradi va xo’jalik balanslarida 
tanglikni vujudga keltiradi. Chuchuk suv tanqisligi suv resurslarning asosiy qismi ekinlarni 
sug’orishga ketadigan qurg’oqchil mintaqada ayniqsa keskin seziladi. Suv tanqisligini 
qisqartirish, ta’minotini yaxshilash maqsadida Orol dengizi havzasida qator suv omborlari va 

---

41 
bir qancha yirik kanallar qurildi. Bularga suv sig’imi 20 mlrd. m
3
keladigan Norin daryosiga 
qurilgan Toktagul suv ombori, har biri 2 mlrd. m
3
suv sig’diradigan Andijon va Chorvoq suv 
omborlari, 4 mlrd m
3 
hajmiga ega Qayraqqum suv ombori, 3,75 mlrd m
3 
suv sig’diradigan 
«Chordora» suv ombori Sirdaryo havzasida, 10 mlrd. m
3
hajmiga ega bo’lgan Amudaryo 
havzasidagi Nurak va Tuyamuyun suv omborlari, 2 mlrd. m
3
suv sig’imiga ega bo’lgan 
Talimorjan suv omborining qurilishi butun Orol dengizi havzasida tashkil topadigan suv 
tanqisligini birmuncha yumshatilishiga olib keladi. Mamlakat viloyatlarida suv ta’minotini 
yaxshilash maqsadida bir qancha yirik kanallar qurildi. Bular jumlasiga «katta Farg’ona», 
«katta Andijon», «katta Namangan» kanallari Farg’ona vodiysida, «Janubiy Mirzacho’l» kanali 
Jizzax va Sirdaryo viloyatlarida, «Parkent» va «Toshkent» kanallari Chirchiq daryosi vohasida 
qurildi. 
Amudaryo vohasida «Qarshi magistral» kanali, Amu–zang Amubuxoro kanali, 
Qoraqum va boshqa qator kanallar qurildi. 
Bularning hammasi qishloq xo’jaligini, energetikani, sanoat va halq xo’jaligining 
hamma tarmoqlarida mavjud suv zahiralarini tartibga solish va ulardan to’g’ri foydalanishni 
yo’lga qo’yishiga qaramasdan tarmoqlarni suv bilan ta’minlashni uddasidan chiqa olmayapti. 
Shuning uchun ham sanoat va qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi taraqqiyotining yuksak 
sur’atlar bilan rivojlanishining ichki
 
rayonlarning iqtisodiy rivojlanishiga jalb etilishi yer usti 
suv zahiralaridan ancha oqilona foydalanish va ularni qayta taqsimlashni yaxshi yo’lga 
qo’yilishini talab etadi. Buning uchun esa suv xo’jaligi tadbirlarini hal etishda kompleks 
yondoshuv zarur bo’ladi. Suv resurslaridan kompleks foydalanish nafaqat daryolar, havzalari 
bo’yicha balkim viloyatlar bo’yicha ham ko’rib chiqilishi kerak. Bunda tabiiy muhitning 
tarkibiy qismi bo’lgan suv resurslari moddiy tabiiy resurslarni oqilona ixtisoslashtirish hamda 
ulardan samarali foydalanish asosida halq xo’jalik tarmoqlarini hudud jihatdan tashkil etishni 
shartlaydi. 
Suv resurslarning vujudga kelayotgan tanqisligi sharoitida suvga bo’lgan ehtiyojni 
qondirishning mintaqa ko’lamidagi tavsiyalarni ishlab chiqish suv xo’jaliga kompleksining 
asosiy vazifasidir. Mantaqa suv resurslardan kompleks foydalanish tarmoqlaridan har birida 
suvni asosli tarzda taqsimlash maqsadida tuzilgan suvdan oqilona foydalanishning yagona 
tarmoqlararo sxemasi bo’yicha amalga oshiriladi. Deyarli, barcha yirik havzalarda suv 
xo’jaligini rivojlantirish xolatini va istiqbollarini xarakterlovchi suv xo’jaligi sxemalari 
mavjuddir. 

---

42 
Orol dengizi suv havzasi chuchuk suvlarning katta zahiralariga ega bo’lib, suv resurslari 
umumiy mintaqalari bo’yicha dunyoda oldingi o’rinlarda turadi. Suv resurslarining asosiy 
qismi daryolar suviga to’g’ri keladi. Daryolar suvining o’rtacha ko’p yillik kattaligi yiliga 126 
mlrd m
3
ni tashkil etadiki, bu kishi boshiga yiliga 17 ming m
3
suv to’g’ri keladi. Suvlarning 
ko’pgina resurslari yirik tog’ muzliklari va yer osti havzalaridadir. Chuchuk va kam mineralli 
yer osti suvlarining ishlatiladigan resurslari 65 km
3
dir. 
Lekin suv resurslari Orol dengizi hududida juda notekis taqsimlangan. Ularning 80% ga 
yaqini hozircha kam o’zlashtirilgan va qishloq xo’jaligi tabiiy yog’inlar hisobiga rivojlana 
oladigan tog’li sharqiy rayonlarga to’g’ri keladi. Ayni vaqtda aholi sanoat va qishloq xo’jalik 
ishlab chiqarishning 80% joylashgan g’arbiy va janubiy rayonlargi suv resurslarining 12% 
igina to’g’ri keladi. 
Sanoatning rivojlanishi, qishloq xo’jaligini intensivlash darajasining yuksalishi, aholi 
sonining o’sishi bilan chuchuk suv iste’moli yil sayin oshib bormoqda. 1950 yilda umumiy suv 
olish mamlakat bo’yicha 40 km
3
ni tashkil etgan bo’lsa, 1960 yilda 50 km
3
ni. 1970 yilda 55 
km
3
ni, 1980 yilda 57 km
3
ni, 1985 yilda 60 km
3
ni, va 2002 yilda esa 56 km
3
ni tashkil etdi. 
Suv sarfi jadal sur’atlarda ko’payib bormoqda, 50 yil ichida u 1,5 marta o’sdi. Yaqin kelajakda 
suvga bo’lgan ehtiyoj yanada oshadi. 
Viloyatlar bo’yicha aholi jon boshiga va qishloq xo’jalik yerlari birligiga hisoblaganda 
suv resurslari bilan ta’minlanganlik 2.2-jadvalda keltirilgan. 
2.2-jadval