O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Asosiy adabiyotlar 
1. O’zbekiston Respublikasi «Yer kodeksi» va qishloq xo’jaligiga oid qonunlari. 
Toshkent, «Adolat», 1999. 
2. I.A.Karimov. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va resurslardan samarali foydalanish. 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil yakunlariga bag’ishlangan 
majlisda so’zlangan nutq. «Halq so’zi» gazetasi, 2002, 21 fevral. 
3. A.Abdug’aniyev. «Qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti». O’zbekiston yozuvchilar 
uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti, Toshkent, 2004. 
4. A.Abdug’aniyev. O’tish davrida yer munosabatlari. Toshkent, TDIU, 1997. 
5. A.S.Sultonov «Suv xo’jaligi iqtisodiyoti», ma’ruzalar matni, TIMI, 2005. 
 
Asosiy adabiyotlar 
1. O’zbekiston Respublikasi «Suv va suvdan foydalanish to’g’risida»gi qonuni, 1993.
2. Suvdan foydalanuvchilar uyushmasi qanday tashkil qilinadi. Davlatlararo suv 
xo’jaligini koordinatsiyalash komissiyasining ilmiy axborot markazi. 2003. 
4. 5. A.S.Sultonov «Suv xo’jaligi iqtisodiyoti», ma’ruzalar matni, TIMI, 2005. 

---

39 
II Bob. Suv resurslari va ulardan halq xo’jaligida foydalanish 
 
2.1. Suv resurslarining roli va ulardan halq xo’jaligida kompleks foydalanish 
 
Mamlakatimiz iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashda suv resurslari g’oyat katta rol 
o’ynaydi. Suv resurslari tabiat resurslari orasida alohida o’rin tutadi va ahamiyatiga ko’ra 
beqiyosdir. Suv halq xo’jaligining barcha tarmoqlarida va aholining hayot faoliyatida 
ishlatiladi. Bunda tabiiy resurslardan foydalanish harakteri va turlari xilma–xildir. Ayniqsa 
sug’orma dehqonchilikni rivojlantirish mamlakat iqtisodini mustahkamlashda alohida o’rin 
tutadi. Shuning uchun ham halqimiz orasida «Suv bor–hayot bor, suv tamom bo’lgan joyda 
hayot tugaydi» deb bejiz aytishmagan. 
Markaziy Osiyo mamlakatlarini suv bilan ta’minlab turadigan asosiy suv zaxiralari 
Chotqol, Pomir–Oloy va Tyanshan tizma tog’larida joylashgan, ular doimiy muzliklar 
shaklidadir. Markaziy Osiyo davlatlari suv zahiralarining 70-80% Tojikiston, Qirg’iziston va 
Qozog’iston davlatlarini tog’li o’lkalari hududlarida joylashgandir. Hozirgi kunda Markaziy 
Osiyo davlatlarining Orol dengiz havzasiga qarashli qismida 8 mln. gektar atrofida yer 
sug’oriladi. Huddi shu hududda bir yilda ichimlikka va sug’orish uchun yaroqli 126 mlrd. m
3
suv paydo bo’ladi. Bu hududda paydo bo’ladigan suvning hajmi har bir gektar sug’oriladigan 
yer hisobiga 15750 m
3
dan to’g’ri keladi. Agarda bir gektar yerga paxta ekib, undan o’rtacha 
25-30 sentner hosil olinadigan bo’lsa, bir gektar yerni sug’orish uchun manbadan olinadigan 
suvning hajmi kamida 10 ming m
3
ni tashkil qiladi. Bundan kelib chiqib hulosa qilinadigan 
bo’lsa bu xududlarda juda ko’p suv sarf qilish evaziga dehqonchilik qilinadi, masalan, 
O’zbekiston Respublikasida bir yilda o’rtacha 60 mlrd. m
3
suv iste’mol qilinadi, shundan 50 
mlrd. m
3
sug’orma dehqonchilik uchun sarflanadi. Har bir gektar sug’oriladigan yerga o’rtacha 
11-12 ming m
3
suv sarflanadi. 

---

40 
O’zbekistonning o’z hududida tashkil bo’ladigan suvning umumiy hajmi 8-10 mlrd. m
3
dan oshmaydi, ya’ni, har bir gektar sug’oriladigan yer hisobiga tahminan 1000 m
3
suv barpo 
bo’ladi. Bundan kelib chiqib hulosa qiladigan bo’lsak–O’zbekiston yarim sahro va sahro 
mintaqasida joylashganligi sababli o’z hududida suv tanqisligi o’ta kuchli hisoblanadi. Demak, 
mamlakatimizda iste’mol qilinadigan suvning 80% dan ko’prog’i Qirg’iziston va Tojikiston 
hududidan oqib keladi. Mamlakatimiz hududida suv bilan ta’minlashganlik darajasini quyidagi 
2.1-jadval yordamida ko’rish mumkin. 
2.1-jadval