O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

t
Енп
В
)
1
(
1
Bunda t-yillarda keltirish-davri; 
Yen.p.-turli vaqtdagi sarflarni keltirish me’yori (0.08). 
Sarflarni ancha kech davrga keltirish koeffitsiyenti (qurilish tugallanishi momentiga) 
quyidagicha aniqlanadi: 
Vq(1QEn.p)
t 
Turli vaqtdagi sarflarni bir vaqtga keltirishdan variantlar iqtisodiy samaradorligini 
hisoblash uchungina foydalaniladi va qurilish smeta qiymatini o’zgartirish uchun asos 
xizmatini o’tay olmaydi. 
Qurilish davomiyligi bilan farqlanadigan variantlarni taqqoslashda ob’ekt 
muddatidan ilgari ishga tushirishdan kelgan qo’shimcha samara hisobga olinadi. 
Qurilish davomiyligi va ob’ektni ishga tushirish muddatini qisqartirish muddatidan 
oldin ishga tushirilgan maydonlarda qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlaydi. 
Ishlatish sohasidagi iqtisodiy samara qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq 
foyda hisobiga hosil bo’ladi. Ob’ektni ishga muddatidan ilgari topshirishni 
jadallashtirishdan olingan samara hajmi (Euv) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
)
(
Тн
Тн
ЕнФос
Эув
Bunda Fos-ishga muddatidan ilgari tushirilgan asosiy ishlab chiqarish fondlarining 
qiymati, ming.so’m;
Tn va Tf-qurilishning yillardagi me’yoriy va haqiqatdagi muddatlari. 
Qurilish davomiyligi me’yorlari buzilsa va asosiy ishlab chiqarish fondlarining ishga 
tushirilishi kechiksa, mahsulot ishlab chiqarish kechikadi hamda halq xo’jaligiga zarar 
keltiriladi (Uvf). Bunda paydo bo’ladigan yo’qotishlar quyidagi formula bo’yicha 
hisoblanadi: 

---

UvfqEnFos(Tf-Tn)
Qurilish–montaj 
ishlarini 
bajarishni 
jadallashtirish 
qurilish 
davomiyligini 
qisqartirish, qurilish tashkilotining shartli barqaror xarajatlarini kamaytirish hisobiga foyda
ko’rinishida ichki xo’jalik iqtisodiy samarasini olishiga imkon beradi. Unga ishlar hajmiga 
emas, balki ularni bajarish davomiyligiga bog’liq xarajatlar kiradi. Bunday xarajatlar 
ustama xarajatlar tarkibida (30-50%), mashina va mexanizmlarini–ishlatish xarajatlarida 
(30%), vaqtbay ish haqi va mukofotlar ko’rinishida vaqtbay ishchilarga to’lanadigan asosiy 
ish haqi xarajatlarida (5%), materiallar qiymatida mavjuddir. 
Bu samara kattaligi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
),
1
(
Тн
Тф
Зунр
Зунр
Bunda Zunr-tannarx tarkibidagi shartli barqaror xarajatlar, sum. 
Vaqt omili tugallanmagan qurilishni kamaytirish hisobiga kapital qo’yilmalar 
samaradorligiga ancha ta’sir o’tkazadi. Tugallanmagan qurilishdagi kapital qo’yilmalar 
amal qilmaydigan sarflar hisoblanadi. Ular ob’ekt ishga tushirilgandan keyingina 
korxonaning asosiy fondlari bo’lib qoladi va ishlab chiqarish jarayonida qatnashadi. 
Qurilishning haqiqatdagi muddati me’yoriy muddatlarga nisbatan kamaysa, halq 
xo’jaligi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadigan iqtisodiy samara Evk ni oladi: 
EvkqEn(KnTn-KfTf), 
Bunda Kn va Kf–tugallanmagan qurilishga kapital qo’yilmalarning me’yoriy va 
haqiqatdagi hajmi, ming.so’m. 
Mablag’larning tugallanmagan qurilishga qurilish zadeli me’yoriy muddatiga 
nisbatan ancha uzoq davrga jalb etilishi natijasida halq xo’jaligiga yetkaziladigan zararlar 
Uvk quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
UvkqEn(KfTf-KnTn). 
Qurilish davomiyligini kamaytirish qo’shimcha sarflar talab qiladigan hollarda 
iqtisodiy samara miqdorini bir yo’la ko’rsatilgan sarflar summasida kamaytirish lozim 
bo’ladi. 
Nisbiy baholashda boshqa variantlarga nisbatan yaxshi variant ajratib olinadi. Bunda 
biron darajada yaxshi variant yomon variantlar ichidan ajratib olinishi va sarflar yuqori 
foydasini ta’minlamasligi mumkin. Shuning uchun nisbiy samaradorlikni kapital 
qo’yilmalar umumiy samaradorligining ko’rsatkichlari bilan albatta to’ldirish kerak. 

---