O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
К
С К К С С Екс 1 2 2 1 Bunda Yeks-mahsulot tannarxining kamayishi hisobiga olinadigan kapital qo’yilmalar samaradorligi С К С С К К Ткс 2 1 1 2 Tks-mahsulot tannarxining kamayishi hisobiga kapital qo’yilmalarning o’zini o’zi qoplashi. Kapital qo’yilmalar umumiy iqtisodiy samaradorligini aniqlashning qarab chiqilgan usullari ishlab chiqarish fondlariga rejalashtirayotgan va loyihalanayotgan qo’yilmalargagina taaluqlidir. Ularni to’g’ri baholash kapital qo’yilmalarni eng kam sarflar bilan mahsulotning eng ko’p miqdori olinishini ta’minlaydigan ob’ektlarga yo’naltirishni ta’minlaydi Shu narsa tamoman ravshanki, iqtisodiy samaradorlikning turli sharoitlarga mo’ljallangan koeffitsiyenti har xil bo’lib chiqadi, ya’ni Yekchd va Tks kattaliklari teng emas va ularni taqqoslab bo’lmaydi. Gap biron bir muayyan ob’ekt xususida boradigan bo’lsa, bu kattaliklardan har birini variantlar bo’yicha dinamikada taqqoslash mumkin. Turli ob’ektlar bo’yicha esa taqqoslashni faqat taqqoslasa bo’ladigan bir ko’rsatkich bo’yicha o’tkazish mumkin. Melioratsiyaning haqiqatdagi samaradorligini baholashda sarflar sifatida amaldagi ishlab chiqarish fondlari namoyon bo’ladi. Ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning umumiy iqtisodiy samaradorligi Yerf sof foyda summasining Dch o’rtacha yillik ishlab chiqarish fondlari F miqdoriga nisbati tarzida aniqlanadi: Ф Дч Ерф yoki Дч Ф Трф Trf-o’zini-o’zi qoplash muddati. Tahlil maqsadlari va vazifasiga bog’liq holda asosiy ishlab chiqarish fondlarining o’rtacha qiymati yoki asosiy ishlab chiqarish fondlari va me’yorlanadigan aylanma mablag’lari summasi xisobga olinadi. Iqtisodiy samaradorlik taqqoslashda va solishtirib qo’rishda ma’lum bo’ladi. Samaradorlikning hisoblangan koeffitsiyenti yoki o’zini-o’zi qoplash muddati me’yoriy ko’rsatkich bilan solishtiriladi. Ishlab chiqilgan instruktsiya samaradorlik me’yoriy koeffitsiyentlari xo’jaliklar ixtisoslashuviga bog’liq holda belgilangan: g’alla chorvachilik xo’jaliklari-0,10, sabzavotchilik xo’jaliklari –0,11, paxtachilik xo’jaliklari –0,15, bog’dorchilik uzumchilik xo’jaliklari-0,14, sholikorlik xo’jaliklari-0,16. Kapital qo’yilmalar samaradorlik koeffitsiyenti Yef Yen me’yordan ko’p yoki har holda kam bo’lmasa o’zini-o’zi qoplash muddati Tf Tn me’yoridan kam yoki oshib ketmasagina samarali bo’ladi. Shunday qilib, yerlar melioratsiyasiga kapital qo’yilmalar iqtisodiy samaradorligining me’yoriy koeffitsiyenti halq xo’jaligi bo’yicha o’rtacha tarmoq darajasida belgilangandir. Umuman tarmoq instruktsiyasi kapital qo’yilmalarning ishonchli iqtisodiy samaradorligini aniqlash imkonini beradi. Yerlar melioratsiyasiga kapital qo’yilmalar iqtisodiy samaradorligini aniqlashda melioratsiya fondlari xususiyatlarini va qishloq xo’jalik ishlab chiqarish xususiyatlarini ancha to’la hisobga olish zarur. -Melioratsiya fondlari uzoq vaqt ishlatiladigan fondlardir. Ular o’zini-o’zi qoplash muddati (6-10 yil) tugaganidan keyin ham o’z iste’mol qiymatini yo’qotmaydi, balki ishlab chiqarish jarayonida loyiha unumdorligi bilan amal qilaveradi. Bu melioratsiya dehqonchilikda ishlab chiqarishning asosiy vositasi bo’lgan yer kapital rejalashtirishdan hamda melioratsiya tizimi ishga tushirilganidan so’ng o’zining eng yuqori unumdorligiga faqat 4-5 yildan keyin erishadi. Kelajakda, yanada mukammal melioratsiya tizimlari qurishga o’tilganda va melioratsiya jihatidan ancha murakkab yerlar o’zlashtirilganda, ulushli kapital qo’yilmalar ortib boradi. Yerlar melioratsiyasiga kapital qo’yilmalar iqtisodiy samaradorligining me’yoriy koeffitsiyenti shu xususiyatlar xisobga olingan holda halq xo’jaligi bo’yicha o’rtacha darajaga nisbatan ancha kam bo’lishi kerak. Bunda melioratsiyadagi bu koeffitsiyent u ancha uzoq davrga mo’ljallanib asoslanganda katta puxtalik kasb etadi. Melioratsiya dehqonchiligida tabiiy sharoitlar qishloq xo’jalik zonalari bo’yicha ancha farq qiladi. Bu esa bir turli sarflar har xil samara berishiga olib keladi. Shuning uchun iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti mamlakat iqtisodiy regionlari bo’yicha differentsiatsiyalanishi kerakki, shunday qilish kapital qo’yilmalarni ancha oqilona joylashtirilishiga yordam beradi. Kapital qo’yilmalar va ishlab chiqarish fondlari umumiy iqtisodiy samaradorligini aniqlashda samaradorlik koeffitsiyenti bilan birga ishlab chiqarishni iqtisodiy baholashni to’ldiruvchi boshqa ko’rsatkichlarni ham aniqlash kerak bo’ladi. Ularga ishlab chiqarilgan mahsulotning maydon birligi qiymati ifodasidagi miqdorini, mehnat unumdorligini, mahsulot tannarxini, fond samarasini, ishlab chiqarish rentabelligini kiritish lozim. Loyihalar va rejalarni ishlab chiqish davomida olingan iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlari rejali me’yorlar bilangina emas, balki shunga o’xshash boshqa loyihalar ko’rsatkichlari, shuningdek, ilg’or korxonalar ko’rsatkichlari bilan ham taqqoslanadi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|