O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

8.8. Suv toshqiniga qarshi tadbirlar iqtisodiy
samaradorligini aniqlash 
 
Aholi yashaydigan punktlarni, ishlab chiqarish korxonalarini, qishloq xo’jalik yer–
suvlarini suv bosishidan saqlash uchun toshqinga qarshi gidrotexnika inshootlari (PPGS) 
quriladi. Toshqinga qarshi inshootlar tipini tanlash konkret mahalliy sharoitlar hisobga 
olingan holda turli variantlarning texnika-iqtisodiy ko’rsatkichlarini qiyoslash asosida 
o’tkaziladi. 
Toshqinga qarshi inshootlar ko’p hollarda kompleks yo’nalishda bo’ladi. Shuning 
uchun birinchi galda xar bir ayrim komponentga to’g’ri keladigan kapital qo’yilmalar 
ulushini aniqlash kerak bo’ladi. Toshqinlarga qarshi bevosita kurashish uchun 
mo’ljallangan inshootlar qurilishi sarflari miqdorini bilgan holda ularning iqtisodiy 
samaradorligini aniqlash mumkin. 
Bu qurilishlarga kapital qo’yilmalar iqtisodiy samaradorligi ular o’zini-o’zi 
qoplashining eng oz muddati bilan xarakterlanadiki, bu muddat quyidagi formula bo’yicha 
aniqlanadi. 
Упигс
Уппгс
Злпп
Ип
Дч
К
Т
Bunda K-bevosita toshqinlarga qarshi kurashish uchun mo’ljallangan
PPGS qurilishiga kapital qo’yilmalar miqdori. 
Dch-suv omborining toshqinga qarshi hajmi ishlanishi prizmasi suvlaridan 
foydalanish natijasida olinishi mumkin bo’lgan sof daromad. 
Ip-PPGS qurilishidan ilgari toshqinlar yetkazadigan o’rtacha yillik zarar summasi. 
Zlpp-toshqinlar yetkazgan zararlarni tugatish shartlari. 
Uppgs-PPGS qurilishi natijasida yetkazilishi mumkin bo’lgan o’rtacha yillik 
zarar summasi.
Ippgs- PPGS ni ishlatish bo’yicha yillik chiqimlar. 
PPGS qurilishidan ilgari toshqinlar yetkazadigan o’rtacha yillik zarar miqdori 

---

qishloq xo’jalik korxonalari, sanoat korxonalari, aholi yashaydigan punktlar, temir va tosh 
yo’llar zararlaridan tarkib topadi. 
PPGS qurilishidan keyin yetkazilishi mumkin bo’lgan zarar bevosita inshootlar 
qurilishiga yerlar ajratilishida, shuningdek inshootlardan quyi maydon bir qismining suvga 
bostirilishida hamda kayir maysazor va o’tloqlar hosildorligi kamayishida ifodalanadi. 
Toshqinlar halq xo’jaligigagina iqtisodiy zarar keltirib qolmay, balki aholiga ham 
ma’naviy zarar keltirishi xisobga olinib, PPGS ga kapital qo’yilmalar o’zini-o’zi 
qoplashining oxirgi muddati 20 yilgacha etib qabul qilinadi.

---