O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroinjeneriya fakulьteti Qishloq xo`jaligida elektr energetikasi va elektrotexnologiyalar kafedrasi

Ma’ruza №7
Transformatorlardan ratsional foydalanish

Yuklamalar grafigini tekshirish shuni kursatdiki sanoat korxonalarida transformatorning xakikiy yuklanishi 40-60%, va xozirgi kunda bu kiymat bundan xam kichik.

1-chi smena yuklamasining 2, 3 smenada 40-20% tashkil kiluvchi transformatorlarni kam yuklantirilgan transformatorga kuyish transformator salt ishdagi elektr energiyaga bulgan isrofni kamaytiradi.
Elektr energiyaga bulgan isrofni kamaytirishda kam yuklangan transformatorni uchirish yoki bu transformatorni yuklamalarini boshka kam yuklangan transformatorga avtomatik ravishda utkazish orkali erishish mumkin. Shuni xisobga olish kerakni transformator optimal yuklanishi nominal kiymatda 80% va undan ortik bulganda salt ish va kiska tutashuvga bulgan isroflar tenglashadi. Undan tashkari elektr energiya iktisodiga transformatorni movsumiy uchirish va 2-talik transformator nimstantsiyalari urniga 1-talik transformator nimstantsiyalaridan foydalanish orkali erishish mumkin.
Kam yuklangan transformatorlar urniga kam kuvvatli transformatorni urnatish bilan iktisodiy foyda keltirish mumkin.
Transformatorni almashtirish orkali mavsumiy elektr energiya isrofini kamayshini kuyidagi tenglik orkali ifodalash mumkin:

A=(R_x1-R_x2)₁+(R_kz1k_z1²-R_kz2k_z2²)₂

bu yerda: R_x1, R_x2 - transformatorni almashtirishdan oldingi va keyingi salt ishlash isroflari.
R_kz1, R_kz2 - transformatorni almashtirishdan oldingi va keyingi k.t. isroflari.
K_z1, k_z2 - almashtirilgan va yangi transformatorlarni yuklanish koeffitsiyenti.
₁, ₂ - elektr energiyani maksimal isrof vakti.
Kam yuklangan transformatorni almashtirish effektivning yillik xarajatlardan aniklanadi.
Sanoat korxonalari sharoitida nimstantsiyadagi transformator kuvvatlari xar xil bulganda kam yuklangan transformatorni uchirib, boshka transformator yuklanishini 80-85%-ga yetkazish mumkin. Ammo bunday xollarda transformatorlari bir xil bulgan nimstantsiyadagi ikki transformatordan birining maksimal yuklanishi 45-50% bulishi kerak va ular urtasida 0.4 kV kayta ulagich zanjir bulishi lozim.
Yukori aytilganidek, agar iste’molchi 1, 2-kategoriyaga oid bulsa, bir transformatorli nimstantsiyalardan foydalanish mumkin. Bu xollarda ishonchlilikni ta’minlash maksadida transformator nimstantsiyasini 1-kategoriya iste’molchilari transformatori bilan boglanish zaxirasini xosil kilish kerak (agar yuklama maksimaldan 15-20% oshmaganda).
Transformatorni samarali ekspluatatsiya kilish uning yuklanish koeffitsiyentiga boglik. Ikki transformatorli tsex nimstantsiyalari 1-kategoriya iste’molchilari uchun yuklanish koeffitsiyenti k_z=0.65-0.7; bir transformatorli tsex nimstantsiyalari 2-kategoriya iste’molchilari uchun K_z=0.7; 3-kategoriyadagi tsex nimstantsiyalari uchun yuklanish koeffitsiyenti K_z=0.9-0.95.
Ikki transformatorli bosh pasaytiruvchi nimstantsiya transformatorining yuklanish koeffitsiyenti 0.65-0.7 dan kam bulmasligi kerak.
Nimstantsiya joylashish urnini tugri tanlashda avvalam bor eng kam elektr energiya isrofi buladigan va iloji boricha tsex transformator nimstantsiyalarini katta kuvvatli yuklamalar yakiniga joylashtirish, xamda umumiy yuklamalar markazini tugri topishdan iborat.
Ikki transformatorli nimstantsiyalarda iktisodiy samaraga erishishning anik yuli ushbu transformatorlar ishlash xolatini optimallashtirish, ya’ni transformatorlardan birining yuklamasi kam bulganda uchirish yoki yuklama juda kam bulgan vaktda kushimcha kichik kuvvatli transformator urnatish. Bu kichik kuvvatli transformator Kichik yuklamalarni ta’minlab, kolgan ikki katta kuvvatli transformatorni uchirish imkonini beradi. Bu esa ikki transformatorlardagi salt ishlash isroflarini yukotadi.
Transformatorlarning birini uchirib kuyish nafakat transformator uzidagi isrofni, balki ta’minlovchi liniyadagi isroflarni kamaytirishga va transformator liniya blokidagi isroflarni xam kiskar tirishga olib keladi.
Xuddi shunday uchirish maksadida buladigan kritik kuvvat kuyidagi formuladan topiladi:

bu yerda: S_nom - transformator nominal kuvvati [kVA].

R_kz - k. t. isrofi [kVt].
R_xx - salt ishlash isrofi [kVt].
Liniya parametlarini xisobiga oluvchi koeffitsiyent.

r - 1 km liniya karishligi [om/km].

l - liniya uzunligi [km].
U - liniyaning nominal kuchlanishi [kV].
Kuyidagi xisobda kichik kuvvatli kushimcha transformator urnatishga boglik bulgan masala bilan tanishamiz:

Masala:
Temir beton zavodi 2 smenada ishlaydi va bu yerda 2x6,3 MVA kuchlanishi 35/10 kV transformatorlar urnatilgan. Iste’mol kuvvati 10 mVA. Bu yerda yana 400 kVA-lik transformator urnatilgan bulib, ish bulmagan vaktda 200kVA yuklanishiga muljallangan.
Bunda elektr energiya iktisodi kuyidagicha topilishi mumkin:

E=E_tr1-E_tr2=(R_xxtr1-R_xxtr2)T+(U_z1²R_kz1-U_z2²R_kz2)

bu yerda: E_tr1, E_tr2 - ishlayetgan transformatorlar katta va kichik kuvvatlardagi elektr energiya isrofi.
R_{xx tr1}, R_{xx tr2} va R_kz1, R_kz2 - kiska tutashuv va salt ishlashdagi aktiv kuvvat isrofi.
U_z1, U_z2 - katta va kichik kuvvatlarda ishlovchi transformatorning yuklanish koeffitsiyenti - 0.75.
 - maksimal isrof vakti 2500 soat.
6.3 mVA transformator uchun R_xx1=0.4 kVt; R_kz1=46.5 kVt.
0.4 mVA transformator uchun R_xx2=1.35 kVt; R_kz2=5.5 kVt.
U
xolda:

Narx navo jadvali buyicha 1kVt maksimal kuvvat 42 sum/yil va 1 kVtsoat iste’mol energiyaga 38 sum va u xolda 1 stavka tarif buyicha -52 sum.

Iktisod kilingan elektr energiya bir yil uchun kuyidagiga teng:

A=E=2665052=1385800 sum.