O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro filiali

1.3. Geografik axborot tizimlariga qo`yiladigan talablar 

GAT quyidagilarni ta`minlashi zarur:

- digitayzer, skaner, raqamli fotokamera, ―sichqoncha‖ yordamida
kartografik axborotlarni kiritish, boshqa tizimlar fayllaridan foydalanish; rastrli 
tasvirlarni yarim avtomatik va avtomatik yo`llar bilan raqamlash;
- kartografik ma`lumotlar bazasini boshqarish (ma`lumotlar bazasining 
arxitekturasini shakllantirish, kartografik obyektlar va faktografik ma`lumotlar
bazalari jadvallari qatorlari orasidagi aloqalarni taxlil qilish, ma`lumotlarni 
yangilash, qidirish, tanlash), vektor va rastr axborot qatlamlarining, uch o`lchovli
obyektlar va yuzali qatlamlarning turli tizimlarda ishlashini ta`minlash; 
- tizimning ichki dasturlash tilining mavjudligi foydalanuvchiga quyidagi
imkoniyatlarni beradi:
- tizim faoliyati ichida hisoblash dasturlari va boshqa foydalanuvchilar
uchun ilovalarini yaratish; ma`lumotlar qatlamining yangi turlarini yaratish, boshqa 
ma`lumotlar bazasiga va GATlariga oson kirishni ta`minlash, foydalanish
interfeysi tizimiga o`zgartirish va to`ldirishlar kiritish;
- koordinatalar tizimini o`zgartirish hamda ellipsoid va sharda kartografik
loyihalarni bir masshtabga keltirish; 
- uzunlik, yuza, perimetrlarni hisoblash, obyektni boshqa tavsiflarini o`z
ichiga oluvchi metrik muolajalarni bajarish; 
- ma`lum shart-sharoitlarni qanoatlantiruvchi uzoqlikda yuzalar qurish,
yaqin qo`shni poligonlarni qidirish;
- ko`pgina kartografik obyektlar ustidan muolajalarni ―kesish, birlashtirish,
o`chirish‖ni olib borish; 
- tarmoqlardan muolajalar, optimal marshrutlarni tanlash;
- tayanch nuqtalarning boshqariladigan va boshqarilmaydigan tarmog’ida 
yuzalarni qurish va ularni taxlil qilish;
- ma`lumoltlarni takrorlamay va har bir alohida xududning yaxlitligini 
buzmaydigan, shuning bilan bir vaqtning o`zida bitta fazoviy koordinatalarida

---

20

ko`pgina xududlar, har biri o`zining ichki koordinatalar tizimiga ega bo`lishi,
kelishilgan ishni bajarish imkoniga ega bo`lgan virtual birikish rejimida kartografik 
ma`lumotlar bilan ishlash;
- yirik masshtabda tasvirlangan kartografik obyektdan yangi xududga 
o`tishga imkon beruvchi xududlarning bir-birini ichiga ko`p marta kiritiladigan
ma`lumotlar bazasi qurilishini arxitekturalari; 
- mos dastruriy ta`minot mavjud bo`lgan raqamli fotogrammetriya va
stereotasvirlarga RS da ishlov berish usullaridan foydalanish;
- tushuntirish matnlari, chizma elementlari va boshqalar bo`lgan oq-qora va
rangli kartalar, shaklni bezatish, montaj qilish, qirqim-kartalar va ―darchalar‖ni 
yaratishdan iborat hisobot shakllarni generalizatsiya qilish;
- chizma va matnli ma`lumotlarni matritsali, oqimli, lazerli printerlarga, 
plotterlarga, fayllarga hamda boshqa tizimlarga eksport qilib chiqarish, jumladan,
ma`lumotlar formatlarini ―konvertatsiya‖ qilish imkoniyatlariga ega bo`lishi kerak.
ArcInfo va MGE murakkab ixtisoslashgan ko`p modulli GATlarga, hatto
narxi qimmat bo`lsada, keng spektrdagi ishlarni hal etishga mo`ljallanganligini 
hisobga olib, aynan ularga, ya`ni karta yaratish, taxlil qilish va taxrir qilish uchun
eng ko`p imkoniyati bo`lganidan ularga qiziqali e`tiqod kuchliroqdir. Bunday 
GATlar bilan ishlash maxsus o`qitishsiz murakkab va xatto ilojsizdir. Shuning
uchun hamma tashkilotlar ham o`zida undan foydalanish imkonini topmaydilar. 
Mamlakatimizda uy GATlaridan MapInfo va ArcView keng tarqalgan. Yuqorida
aytilgan GATlarda barcha shartlarni ular to`la qoniqtiradi, chunki uy GATlarining 
imkoniyatlari ixtisoslashgan GATlarga qaraganda kichik bo`lishiga qaramay,
ularda mavzuli karta yaratish qurollari osongina taxlil va taxrir vositalariga egadir.

---

21