O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

Tasavvur hayoli - bir narsa xaqidagi ma‟lumotga asoslanib (yoki chizma surat va 
tarhiga suyanib) uning muvofiq bo`lgan obrazini tasavvurga keltiruvchi hayolni 
aytamiz. O`quvchi fizika yoki kimyo darsligida bayon qilingan biron tajribani 
o`qiganda, unda bayon qilingan asboblarning turgan joyini, qilinadigan ishlari va bu 
ishlarning natijasi va hakozolarni mumkin qadar aniq va ravshan tasavvur qilmog`i 
lozim. O`quvchining ana shu ishi tasavvur hayolning ishidir. Bir mashinaning quruq 
chizmasini ko`rganda, bu mashinaning har bir bo`lak va qismining turgan joyini va bir-
biriga qanday aloqasi borligini aniq va ravshan tasavvur qilishi lozim bo`ladi. Bu ham 
tasavvur hayoliga misol bo`la oladi, ya‟ni uning “texnik hayoli” deyilgan alohida bir 
turidir. Har bir injener, texnik va usta ishchining hunaridan kerak bo`lgan bu texnika 
hayoli, mashinaning chizmasiga qarab, ko`rsatilgan mashinani, apparatni uning turli 
qisimlarini hayolida aniq “ko`rish” qobiliyatini talab qiladi.
Tasavvur hayoli kishi psixikasining o`sishi uchun ham muhimdir. Tasavvur 
hayoli kishiga boshqalarning hikoyasiga va bayoniga suyanib o`zi aslo ko`rmagan va 
ko`rishga imkoni bo`lmagan narsalarni tasavvurda ko`rishga imkon beradi va bu bilan 
kishiga faqat o`z turmushida ko`rgan narsalari doirasida chegaralanib qolmasdan, bu 
doiradan tashqari ham chiqish imkonini beradi va uning bilimlarini jonli qilib, 
konkretlashtiradi va oshiradi.
Tasavvur – ilgari idrok etilgan, ammo ayni vaqtda bevosita idrok etilayotgan 
narsa va hodisalarning inson miyasida qayta ishlanib, tiklangan hissiy obraziga aytiladi. 
Tasavvur shaxsning ma‟lum bir munosabatlarga kirishayotganida, ta‟sirlanish 
jarayonida undagi bahzi bir hislatlarni xotiraga tushirishda muhim rolg‟ o`ynaydi. 
So`zda ifodalanayotgan axborotga tasavvurni qo`shib eslab qolish ancha oson chunki, 
tasavvurda obrazlarni gavdalantirish orqali ancha oson eslab qolish mumkin. Tasavvur, 

---

84 
tafakkur, xotira, tushuncha, idrok kabi murakkab bilish jarayonlari sezgi jarayonlariga 
asoslangan. Inson idroki turli nuqtai nazarlar asosida, masofadan, vaziyatdan, holatning 
yoritilish darajasi sharoitida obyektdan olinadigan taassurotlarga oid ma‟lumotlarni 
analiz va sintez qiladi. 
Idrok va tasavvurlarda aks etadigan narsa va hodisalar tafakkurda taqqoslanadi, 
tahlil qilinadi va umumlashtiriladi. Tafakkur voqelikning umumlashtirilgan to`liq 
hamda eng aniq ifodasidir.