O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

Tormozlanish qonuni
 
Anglanganlik qonuni. Oddiy, lekin murakkab qonun, ya‟ni berilgan materialni 
qanchalik chuqur anglasak, shunchalik uni mustaxkam xotirada muxrlagan bo‟lamiz. 
Qiziqish qonuni. Anatol Frans: “Bilimlarni yaxshi xazm qilish uchun uni ishtaxa 
bilan yutish kerak” deganda, albatta, olinayotgan ma‟lumotga jonli qiziqish bilan 
munosabatda bo‟lishimiz, va uni yaxshi ko‟rishimiz kerakligini nazarda tutgan. 

---

81 
Ilgarigi bilimlar qonuni. Ma‟lum mavzu yuzasidan bilimlar qanchalik ko‟p 
bo‟lsa, yangisini esda saqlab qolish shunchalik oson bo‟ladi. Masalan, ilgari o‟qigan 
biror kitobni qaytadan o‟qib, uni yangidan o‟qiyotganday his qilsangiz, demak, siz 
ilgarigi tajribangiz etishmaganligidan uni yaxshi o‟zlashtira olmaganligingizni his 
qilishingiz mumkin. Demak, eski bilimlar ham tajribaga aylangandagina, yangilariga 
zamin bo‟la oladi. 
Eslab qolishga tayyorlik qonuni. Biror materialni eslab qolishdan avval, 
bo‟lg‟usi aqliy ishga qanday xozirlik ko‟rgan bo‟lsangiz, shunga mos tarzda eslab 
qolasiz. Masalan, fizika o‟qituvchisining barcha darslari sizga doimo ma‟qul bo‟lgan 
bo‟lsa, siz: “Bugun ham yangi narsa o‟rganib chiqaman”, deb o‟zingizni ishontirasiz va 
oqibatda natija ham yaxshi bo‟ladi. Yoki vaqtga nisbatan tayyorlik ham shunday. “Bir 
amallab imtixon topshirsam, keyin qutulaman”, deb darsga tayyorlangan bo‟lsangiz, 
imtixon tugagach, go‟yoki miyangizni birov “yuvib qo‟yganday” tasavvur hosil 
bo‟ladi. Agar materialni mutaxassis bo‟lishim uchun juda kerak, deb umringiz 
oxirigacha muhimligini anglasangiz, u narsa xotirada uzoq vaqt saqlanadi. 
Assotsiatsiyalar qonuni. Bu qonun haqida eramizdan avval Arastu ham yozgan 
edi. Qonunning mohiyati shundaki, bir vaqtda shakllangan tasavvurlar xotirada ham 
yonma-yon bo‟ladi. Masalan, ayni konkret xona o‟sha erda ro‟y bergan hodisalarni 
ham eslatadi.