O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

4.3. 
Dori-darmonlar va dori vositalarining mikrob bilan zararlanish manbalari, 
oldini olish choralari. 
Dori moddalar va tayyor dori-darmonlar tarkibida turli xil mikroorganizmlar bo‘lishi mumkin. 
O‘simliklardan olinadigan dorivor moddalarning mikroblar bilan zararlanishi o‘sha o‘simlik turi 
va uning o‘sib chiqishi uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitga bog‘liq bo‘ladi. CHunki o‘simliklar 
atrofmuhitdagi ayniqsa, tuproq tarkibidagi mikroorganizmlar bilan zararlangan bo‘lishi ham 
mumkin. Bundan tashqari o‘simliklarning o‘z mikroflorasi xam katta ahamiyatga ega: masalan, 
epifit (Erwinia herbicola, P. fluorescens) va fitopatogen (Erwinia, Pseudomonas, 
Coryhebacterium,  Agrobacterium, aktinomitsetlar, ayrim zamburug‘lar). Axlatxona yoki 
avvaldan axlatlar tashlangan joylarda, shuningdek, sug‘oriladigan maydonlarda, mol boqiladigan 
yaylovlarda o‘simliklar tarkibida inson salomatligi uchun xavfli bo‘lgan patogen 
mikroorganizmlar ham bo‘lishi mumkin. 
 
4,3-rasm 
 
O‘simliklardan olinadigan dorivor xom-ashyolar bu mahsulotlarni yig‘ishtirib olish va 
tayyorlashning turli bosqichlarida —  o‘simliklarni yig‘ish, dastlabki ishlov berish, quritish, 
yanchish-maydalash, maxsus idishlarga joylashtirish, shuningdek, standart holatda saqlanish 
chog‘ida xom ashyoni maydalash, dorivor kukunlarga aylantirish, briket, granul va tabletka holiga 
keltirish jarayonida ham urug‘lanishi mumkin. 
O‘simliklardan   olingan   dorivor   xomashyolar   avvalo saqlanish  joyida   namlikning   
belgilangan   normadan oshib ketishi natijasida buziladi: namlik oshib ketsa, xomashyo tarkibida 
har  xil zamburug‘lar, chirituvchi,  sellyuzalarni   parchalovchi  bakteriyalar   va  boshqa 
mikroorganizmlar  paydo  bo‘ladi.  Mikroblar  degradatsiyasi  o‘simlik  farmakologik  
xususiyatlarining  o‘zgarishiga  olib  keladi  va zaharli  moddalarning hrsil bo‘lishiga   sabab   
bo‘lishi   mumkin.   Mikroorganizmlar dorivor   xomashyolarni zararlash   orqali dori-
darmonlarning   xususiyatlarini   o‘zgartirib   yuboradi.   CHunki dorivor    moddalardan ferment 
chiqishi, mikrobli og‘ular yoki pirogsnlarning hosil bo‘lishi natijasida ular o‘ta zaharli holatga 
kelib qolishi ham  mumkin. 

34 
 
Agar odamlar Staphylococcus, Rseudomonas, Salmonella va boshqa  mikroorganizmlar bilan  
zararlangan tibbiy preparatlarni ists’mol qilsa, ularning tarkibidagi patogen mikroblar turli xil 
yuqumli kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. O‘simliklardan olinadigan dorivor moddalar va 
xomashyolarning mikrob bilan zararlanishini   tekshirib  ko‘rishda   quyidagi usuldan 
foydalaniladi. 
Dorixonalarda tayyorlanadigan dorn-darmonlar va tibbiy moddalarning mikroflorasi qapday 
bo‘lishi quyidagi sabablarga bog‘liq bo‘ladi: 
1) xomashyo turi, uning tarkibidagi mikroorganizmlar uchun ozuqabop moddalarning miqdori 
yoki aksincha ulariing antimikrob faolligi, ilk zararlanish darajasi. 
2) dorivor   xomashyo   tarkibiga   kiradigan   moddalarning kimyoviy tabiati. 
1.Tayyorlash texnologiyasi (damlama, qaynatma, harorat, vaqt hajm va x. k.) saqlash shart-
sharoitlari. 
4)  Dorixonaning sanitariya-gigienik 
sharoitlari. 
Mikroorganizmlar  turli  yo‘llar  bilan  dori  moddalarga tushishi mumkin. Masalan, mahsulotga 
suv yoki havo orqali o‘tishi, idishlar, dorixona xodimlarining qo‘llari, shuningdek, analiz noto‘g‘ri 
qilinganda, ayniqsa organoleptik tekshiruv chog‘ida xam o‘tib qolishi mumkin. 
Dori-darmonlar va dorivor mahsulotlarning mikroorganizmlar bilan zararlanishining oldini 
olish va ularni zararlanishdan saqlash uchun quyidagi qoidalarga qat’iy rioya qilish kerak: 
1.  mikroorganizmlarga shikast etkazmagan holda ashyodan foydalanish; 
2.  dori moddalar va xom ashyolarni zarur namlik, harorat va  tozalik qoidalariga rioya qilgan 
holda to‘g‘ri  saqlash; 
3.  tashqi muhitdan mikroorganizmlarning tushishini istisno qiladigan dori tayyorlash shart-
sharoitlariga  amal qilish   (xonalarni dezinfeksiya qilish, sterillangan idishlardan  foydalanish  va  
h.  k.); 
4.  xonalari, asbob-uskunalari, idish, kiyimlarning to‘la-to‘kis tozaligiga, shuningdek, shaxsiy 
gigienaga rioya qilish; 
5.  dori-darmonlar va dorivor xomashyolar qayta-qayta ishlatilganda ham zararlanmaydigan 
qilib, yaxshilab o‘ralgan bo‘lishi kerak; 
6.  agar bir necha marta foydalanishga mo‘ljallangan dori   mahsulotlari  tarkibida 
bakteriyalarga chidamsiz  moddalar  mavjud bo‘lsa (qand, oqsil moddalar va h.k.), u holda bunday 
dorilarga konservant qo‘shilishi lozim. 
 
Nazorat savollari 
1.  O‘simliklarda  uchraydigan mikrorganizmlarning  asosiy  turlari va ular to‘g‘risida 
ma’lumot. 
2.  O‘simliklarda uchraydigan kasalliklar va ularga qarshi kurash choralari. 
3.  Dori-darmonlar va dori vositalarining mikrob bilan zararlanish manbalari. 
4.  Dori-darmonlarning mikrob bilan zararlanishining oldini olish choralari. 
5.  Dori-darmonlarning zararlanishini mikrobiologik nazorat qilish usullari. 
 
 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Muhamedov E.M., Eshboev E.X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. T.,. 
Bakulina N.A., Kraeva E.L. Mikrobiologiya. T., “Meditsina”    nashriyoti. 1979. 
2. Vorobyov A.A., Bo`kov A.S. «Mikrobiologiya». M., izd-vo «Vo`sshaya shkola». 2003. 
3. Pyatkin N.D., Krivoshein Yu.S. Mikrobiologiya va immunologiya. M., izd-vo «Meditsina» 
1980. 
4. Sinyushina M.N., Samsonova M.N. Rukovodstvo k laboratorno`m zanyatiyam po 
mikrobiologii. M., 1981. 
5. Timakov V.D., Livashev V.S., Borisov L.B. Mikrobiologiya. M., 1983. 
6. Kochemasova Z.N., Efremova S.A., Nabokov Yu.S. Mikrobiologiya. M., izd-vo 
«Meditsina». 1984. 
7. Churbanova I.N. Mikrobiologiya. M., idz-vo «Vo`sshaya shkola». 1987. 
 

35 
 
 
 
 
5.Mavzu: Mikroorganizmlar ekologiyasi.  Inson tana  normal mikroflorasi. 
 
Reja: 
1.  Suv mikroflorasi, uning yuqumli kasalliklarni tarqatishidagi roli. 
2.  Tuproq mikroflorasi. Tuproq unumdorligini undagi bakteriyalarga bog‘liqligi. Tuproq 
orqali tarqaladigan kasalliklar. 
3.  Havo mikroflorasi. Havo orqali tarqaladigan kasalliklar. 
4.  Inson tana  normal mikroflorasi 
Tayanch iboralar:  . Polisaprob,  Mezosaprob,  Oligosaprob,  Nitrosomonas, Nitrobacter, 
Psevdomonas. 
 
5.1 Suv mikroflorasi, uning yuqumli kasalliklarni tarqatishidagi roli 
Tabiiy sharoitda mikroblar uchun suv ma’lum bir holatda qulay muhit hisoblanadi. Suvning 
doimiy mikroflorasiga Pseudomonas Flusorescens, Micrococcus coradidus, Micrococcus agilus va 
boshqalar kiradi. Bundan tashqari, suvda ayrim zamburug‘lar, ekobakteriyalar, arxebakteriyalar, 
fotobakteriyalar, suv o‘tlari uchraydi. Anaerob bakteriyalar suvda juda kam uchraydi. Ochiq suv 
xavzalarining mikroflorasi  uning ifloslanish darajasiga va unga tushadigan chiqindi suvlarning 
tozalanish darajasiga bog‘liqd 
 
5,1-rasm 
 
Mikroorganizmlar dengiz va okean suvlarida ham keng tarqalgan. Ularni har xil chuqurlikdan 
topishgan (3700-10000 m).Suvning ifloslanish darajasi, ya’ni suvda uchraydigan har xil 
mavjudodlar (hayvon va o‘simlik) yig‘indisi saproblik tushunchasi bilan belgilandi.   Saproblikda 
3 ta zona aniqlangan: 
1. Polisaprob zona – eng kuchli ifloslangan zona bo‘lib, bunda kislorod kam, organik birikmalar 
ko‘p bo‘ladi. 1 ml suvda bakteriyalar soni 1000000 dan ko‘p bo‘ladi. bunda chirish va bijg‘ishda 
ishtirok etuvchi ichak tayoqchasi va anaerob bakteriyalar ko‘p bo‘ladi. 
2. Mezosaprob zona –  o‘rtacha ifloslangan zona, bu zonada organik moddalarning intensiv 
oksidlanishi va nitrifikatsiyalanishi orqali minerallanishi kuzatiladi. Bu zonada 1 ml suvda 
mikroblar soni 100 000 ni tashkil qiladi. Ichak tayoqchasining soni ancha kam bo‘ladi. 
 3. Oligosaprob zona – toza suv hisoblanadi. 1 ml suvdagi mikroblar soni bir necha 10 yoki 100 
tani tashkil qiladi. Ichak tayoqchasi bo‘lmaydi.         Ifloslanish darajasiga qarab suvda har xil 
patogen mikroblar bo‘lishi va bir muncha vaqt saqlanishi mumkin. Masalan, qorin tifi 
qo‘zg‘atuvchisi  -  2 kundan 3 oygacha, shigellalar -  3-5 kundan, leptospiralar -  7 kundan-5 
oygacha, vabo vibrioni - 25 kundanbir necha oygacha, tulyaremiya - 3 oygacha va h.k. 
Agar 1 ml vodoprovod suvdagi mikrob soni 100 bo‘lsa yaxshi, 100-150 bo‘lsa shubxali, 500 va 
undan ortiq bo‘lsa ifloslangan hisoblanadi. Quduq va ochiq suv xavzalarida 1 ml suvda 100 ortiq 
mikrob bo‘lmasligi darajasi kerak. Suvning tozalik darajasi undagi E.Coli  ning soniga qarab 
aniqlanadi. 

36 
 
Suvning axlat bilan ifloslanish darajasi koli-titr va koli-indeks orqali ifodalanadi. Bitta E.Coli 
topilgan suvning eng kam miqdori (ml) yoki chuqur moddaning grammi koli-titr  deyiladi. 
Vodoprovod suvining koli-titri 300 dan kam bo‘masligi kerak. (300-500 bo‘lsa yaxshi 
hisoblanadi). 1 litr suvda yoki 1 kg tekshirilayotgan materialda E.Coli  ning soni koli-indeks 
deyiladi. Ichimlik suvida koli-indeks 2-3 dan oshmasligi kerak. Suvning tozaligi bakteriologik 
usulda koli-titr va koli-indeksni aniqlash yo‘li bilan tekshirib turiladi. 
5.2.Tuproq mikroflorasi. Tuproq unumdorligini undagi bakteriyalarga bog‘liqligi. Tuproq 
orqali tarqaladigan kasalliklar. 
       Tuproq mikroflorasini o‘rganishda olimlardan V.V.Dokuchaev, P.A.Kostqchev, 
S.N.Vinogradskiy, V.R.Vilyams va boshqalarning qilgan ishlarining ahamiyati katta. 
Tuproq prokariot va eokariotlarning yashashi va ko‘payishi uchun eng qulay ob’ektdir. 
Tuproqdagi organik va mineral birikmalarning tarkibini undagi mikroblar biotsenozini tashkil 
qiladigan bakteriyalar, zamburug‘lar, sodda jonivorlar va bakteriyalar boshqarib turadi.Tuproq 
biotsenozida albatta yuqori turuvchi o‘simliklar, hashoratlar, hayvonlar alohida o‘rin tutadi. 
 Tuproqdagi mikroblar soni va turi doimo bir hilda bo‘lmasdan, ular tuproqning kimyoviy tarkibi, 
namligi, temperaturasi, Rn sharoiti va boshqa holatlariga bog‘liq bo‘ladi. namligi va ozuqa 
moddalari kam bo‘lgan ko‘mlik tuproqlarida 1 gr da 10
5
 gacha, ishlov beriladigan tuproqlarida esa 
10
8
-10
9
  gacha bakteriyalar bo‘ladi. Odatda 1 ga tuproqdagi tirik organizmlar soni 1 tonna gacha 
etadi. Bakteriyalarning eng ko‘p qismi tuproqda 5-15 sm chuqurligida bo‘ladi. 1,5 chuqurlikda esa 
kam bo‘ladi. Tuproqda har xil autotrof va geterotroflar, aerob va anaeroblar, termo-, lizo-  va 
psixrofill bakteriyalar yashaydi. Bularning ichida erkin holatda yashovchi, azotfiksiya qiluvchi 
Azotobacter Lar, Nocardia va  Clostridii  larning ayrim turlari, dukkakli o‘simliklarning 
bakteriyalari - Rigobium Lar, nitrifikatsiya qiluvchi bakteriyalar avlodiga kiruvchi Nitrosomonas, 
Nitrobacter, Psevdomonas va  zamburug‘lar, denitrifikatsiya qiluvchi bakteriyalar Tiobacylus 
denitrificans, ammonifikatsiya qiluvchi bakteriyalar va boshqalar kiradi. Organik moddalarga boy 
bo‘lgan tuproqlarda ko‘p miqdorda aerob va anaerob bakteriyalar aktinomitsetlar, zamburug‘lar, 
sodda jonivorlar bo‘ladi. 
 
5.2-rasm 
 
Tuproq mikrob biotsenozining o‘zgarishi uchun hosildorligiga, fasildagi temperatura va 
namlikning o‘zgarishiga bog‘liqdir. Hosildor tuproqlarda Achromobacteriaceae, 
Pseudomonodaceae, Bacillaceae va boshqa oilalarga kiruvchibakteriyalar ko‘proq bo‘ladi. Ular 
kuchli fermentativ xossaga ega bo‘lganliklari uchun tuproqning Rn ni kislotalik tarafga 
o‘zgartiradilar. Bu sharoitda esa sut achitqisi bakteriyalari, achitqilar mo‘g‘or zamburug‘lari va 
bakteriyalar yaxshi ko‘payadi va ular moddalarni yaxshi parchalaydilar. Natijada hosil bo‘lgan 
kiribnatlar muhit sharoitini neytrallanishiga va ishqoriy tarafga o‘zgarishga olib keladi. Natijada 
qishloq xo‘jaligi o‘simliklari yaxshi o‘smaydi. Undan so‘ng tuproqning tarkibidagi 
bakteriyalarning vegetativ formalarini soni kamayib ketadi, ya’ni ular o‘ladi, spora hosil qiluvchi 
bakteriyalar, aktinomitsetlar, zamburug‘lar, sodda jonivorlarning sistalari esa ko‘payib ketadi. 
Biotsenozning bunday o‘zgarishi tuproqning tarkibidagi mikroblarning oqsilni ammiak va H
2
S 
hosil qilib parchalashi va ularni keyinchalik nitratlar vasulfidlariga oksidlanib, tuproqning 
kimyoviy tarkibini o‘zgarishiga olib keladi. Bu holat esa tuproqda yangi biotsenozning hosil 
bo‘lishiga, ya’ni mikobakteriyalar, aktinomitsetlar, yuqori turuvchi zamburug‘larning 
ko‘payishiga olib keladi. Bunday hollarda sodda jonivorlarning  faolligi oshadi va ular 

37 
 
bakteriyalar va bakteriotsidlarni kamayishiga sabab bo‘ladi (ularni “eydi”). Tuproq har xil mineral 
o‘g‘itlarni solish, yuqorida ko‘rsatilgan biotsenozni izdan chiqarishi mumkin. 
Tuproqqa har xil chiqindilar turli kasalliklardan o‘lgan odam va hayvon tanalari bilan patogen va 
shartli patogen mikroblar tushishi mumkin. Ko‘pchilik bakteriyalar odam va hayvonlarning siydik 
va pateslani bilan tushadi va ma’lum bir vaqtgacha saqlanadi. Ularning saqlanish muddati tuproq 
biotsenozdagi doimiy bakteriyalarning antagonistik xususiyatiga va tashqi muhit sharoitiga 
bog‘liq. Bakteriyalarning vegetativ formalari tezroq nobud bo‘ladi, ya’ni bir necha kundan bir 
necha oygacha. Sporalari esa bir necha o‘n yillab saqlanishi mumkin. M.V. Antracis, Cl. Tetani va 
boshqa. 
Tuproqning sanitar-gigienik holati undagi termofil bakteriyalar holatiga va najas bilan ifloslanishi 
darajasiga bog‘liqdir. 
Tuprofning shartli patogen va patogen mikroblar – esherixiyalar, salmonellalar, batsillalar, 
klostridiyalar bilan ifloslanishi katta epidemiologik ahamiyatga egadir. Asosan bir gr. tuproq 
tarkibidagi nitrobakteriyalar va enterobakteriyalar (Citrobacter, Entetobacter), Str. Fecalis, Cl. 
Perfringens lar soni aniqlanadi. Bunda sitrobakter va enterobakteriyalar tuproqning eskidan 
ifloslanganligi, E.Coli va Str.Fecalis – yangi ifloslanganligi, Cl. Perfringens esa juda eski 
ifloslanganligini bildiradi, ya’ni laboratoriya tekshirish usuli bilan tuproqdagi koli-titr va 
perfringens 
5.3. Havo mikroflorasi. Havo orqali tarqaladigan kasalliklar. 
 
Havodagi mikroblar juda hilma-hil va ularning soni ko‘p faktorlarga bog‘liqYA’ni, havoning 
mineral Sa organik birikmalar bilan ifloslanishiga, temperaturaga, yog‘ingarchilikka, yilning 
fasliga, namlikka, geografik joylanishishiga va boshqalarga bog‘liq. 
Havoda chang, qurum qanchalik ko‘p bo‘lsa, mikroblar ham shunchalik ko‘p bo‘ladi. Tog‘li 
joylarda, o‘rmonlarda, dengiz va okeanlar ustidagi havoda mikroblar soni kam bo‘ladi. Havoga 
mikroblar tuproqdan, o‘simliklardan, hayvon organizmidan tushadi. Havoda ko‘pincha pigment 
hosil qiluvchi saprofitlar (meningokokklar va sarsinalar) sporalik bakteriyalar (B.cerius, B. 
Megaterium) aktinomitsetlar. Mo‘g‘or va achitqi zamburug‘lari va bakteriyalar uchraydi. 1 m
3
 
havodagi mikroblar soni har xil bo‘ladi. 
         Havo mikroflorasini shartli ravishda doimiy, ya’ni tez-tez uchraydigan va almashinib 
turadigan bakteriyalarga bo‘lish mumkin. Havoning doimiy mikroflorasi, asosan tuproq 
mikroflorasi hisobiga shakllanadi, ko‘proq turli xil pigment hosil qiluvchi kokklar, spora hosil 
qiluvchi batsillalar, antinomitsetlar, zamburug‘lar, viruslar bo‘ladi. Pigment hosil qiluvchi 
bakteriyalar o‘zining tarkibidagi karotinoidlar hisobiga quyosh nuriga ma’lum darajada chidamli 
hisoblanadi va ularning havoda uzoq vaqt saqlanishini ta’minlaydi. Ba’zi tadqiqotchilarning 
fikricha, bu bakteriyalar xatto havoda ko‘paya oladi.havoda tuproq-chang zarralari kamaysa, havo 
bir muncha tozalanadi. SHuning uchun 500 metr balandlikdagi 1x3 havoda bor yo‘g‘i 1000 ta 
mikrob uchraydi. Toza havo ko‘pincha tog‘, o‘rmon va ko‘kalamzorlashtirilgan joylarda bo‘ladi, 
chunki daraxt, ko‘kat va ular bag‘rida chang ushlanib qoladi. Patogen va shartli patogen 
mikroorganizmlar, kasal odam yoki hayvonlar, shuningdek, bakteriyalar tashuvchilardan havoga 
tomchi aerozollari ko‘rinishida tushadi. 
         Havo mikroflorasini aniqlash usullari.  
Sedimentatsiion usul (Kox) 2 ta oziqli agar quyilgan Petri kosachasi ochiholda60 min. Davomida 
stol ustiga qo‘yiladi. So‘ng 37
0
S datermostatga joylashtiriladi. 2 la kosachalardan o‘sib chiqqan 
koloniyalar soniga qarab natija chiqariladi. 250 dan kam koloniya usib chiqsa, havo toza 
hisoblanadi, koloniyalar soni 250-500 ta bo‘lsa, havo o‘rtacha ifloslangan, agar 500 dan ortiq 
bo‘lsa nihoyatda ifloslangan bo‘ladi. 2-usul aspiratsion yoki Krotov usuli. Bu havodagi 
mikroblar sonini aniqlashda juda ham aniq usul hisoblanadi. Havo apparat yordamida ekiladi. 
Krotov apparatiga havo ma’lum tezlikda oziqli agarli kosachaga yopib turgan pleksiglas 
plastinkaning tor yorig‘idan surilib uriladi. Bunda mikroorganizmlarga ega bo‘lgan aerozol 
zarrachalari bir tekis agar yuzasiga joylashadi, chunki kosacha yorig‘ining tagida doimiy aylanib 
turadi. Termostatga quyilgandan so‘ng formula bo‘yicha mikrob soni hisoblanadi. 
X=ax1000     V 
              A-kosachada hosil bo‘lgan koloniyalar soni;  

38 
 
              V-apparat orqali surib o‘tkazilgan havoning hajmi; 
              1000 tekshiriluvchi xonaning o‘rtacha hajmi. 
         Havodagi sanitar-ko‘rsatkichli mikroblarni aniqlashda oziqli agardan, gemolitik 
streptokokklar uchun esa gensian binafsha qo‘shilgan qonli agardan foydalaniladi. Keyinchalik 
koloniyalar mikroskop ostida ko‘riladi. Gumon qilingan koloniyalar esa qaytadan qonli agarga 
ekiladi. Staph aureus havoni tuxum sarig‘ini tuzli agariga ekish usuli bilan ajratib olinadi. 
Kasalxona ichida tillarang stafilokokk paydo bo‘lganda tekshirishlar infeksiya manbaini tarqalish 
yo‘llarini aniqlashga qaratiladi. 
 
5.4. Inson tana  normal mikroflorasi 
Inson hayotini birinchi kunidan boshlab juda ko’p son-sanoqsiz mikroorganizm vakillari 
bilan favqulotda aloqada bo’lib turadi. Ona bachadonida homila steril bo’ladi. Bola tug’ilishidan 
boshlab, bir necha yillar ichida har bir biotipga xos mikroflora shakllanadi Turli bakteriyalar va 
mikrohayotning boshqa vakillari chaqoloqning terisi va shilliq qavvatlari bilan kontakda 
bo’ladi.Bularning ba’zilari organizm uchun patogen bo’lsa, bularga qarshi organizm kurashishi 
zarur, boshqalari esa organizm bilan uzviy aloqada (simbioz) yashab, foyda keltiradi, ko’pchiligi 
esa kommensal xisoblanib organizmga na foyda keltiradi na ziyon. Inson organizmidagi asosiy 
mikroorganizmlar  makroorganizm xisobiga yashaydi u bilan juda yaqin uzviy aloqada bo’lib 
odamning hayot faoliyatida juda muhim  vazifalarni bajaradi. Sog’lom odamlarda uchrovchi 
mikroorganizmlar yig’indisi odamning normal mikroflorasini yoki mikrobiosenozini tashkil 
qiladi. “Normal mikroflora” termini asosan sog’lom odam organizimidan doimo va ko’proq 
topiladigon mikroblar yig’indisiga aytiladi. Normal mikroflora asosan odamlarning terisida va  
tashqiy muhit bilan bevosta aloqada bo’lgan organlarida ( yuqori nafas yo’llari, oshqozon ichak 
sistemasi, siydik tanosil organlari) uchraydi va shu organlarda mikroorganizmlarning ma’lum 
biotoplarini, mikrobiosenozini shakillantiradi. Har bir odam bitopida uchrovchi mikroorganizmlar 
o’zlarining tarkibi va miqdori jihatdan boshqa biotoplardan tubdan  farq qiladi. Eng kam 
mikroorganizmlar terida uchraydi va organizmning umumiy mikroorganizmlarga  nisbatan  2%  
tashkil qiladi, 9% gacha urogenital traktga, 15-16 % halqum –og’iz bo’shlig’iga to’g’ri kelsa 60-
70 % oshqozon ichak traktida uchraydi. Mikroorganizmlarga eng boy organlar og’iz bo’shlig’i, 
qin va  yo’g’on ichak  xisoblanadi. Chaqaloq mikroflora bilan tug’ilmaydi, mikrobiosenozlar 
bolalarning hayoti jarayonida shakillanadi. Ona bachadonida homila steril bo’ladi. Bola 
tug’ilishidan boshlab, bir necha yillar ichida har bir biotipga xos mikroflora (onaning tug’ish 
yo’llari, terisi, suti, tashqi muhit – havo, tuproq oziq ovqatlar mikroflorasi xisobiga) shakillanadi.  
Me’yoriy ichak mikroflorasining holatiga endogen va ekzogen omillar doimiy ravishda ta’sir 
etib turadi. Ekzogen omillarga klimatogeografik, ekologik, kasbiy-maishiy sharoitlar va boshqalar 
kiradi. Endogen omillariga esa somatik kasalliklar, organizmning turli biotoplardagi shartli-
patogen bakteriyalar keltirib chiqaruvchi kasalliklar, tug’ma immun tanqisliklar va b. kiradi. 
Oxirgi vaqtlarda mikrofloraning buzilishi, immun va asab tizimidagi kasalliklar bilan birgalikda 
namoyon bo’lishi kuzatilmokda. 
Fiziologik sharoitda ichak shilliq qavati bioplenka -  bakterial glikokaliks bilan qoplangan 
bo’lib, uning tarkibida mikroblarning ekzopolisaxaridlar matriksi va shilliq qavat qadahsimon 
hujayralarning musini mavjud. Bu plenkaning qalinligi 1-10 mikron bo’lishiga qaramasdan, 
undagi indigen flora mikrokoloniyalarining miqdori bir necha yuz-mingtani tashkil qilib, bu 
plenka ichidagi bakteriyalarning noqulay omillar ta’siriga chidamliligi boshqa  bakteriyalarga 
nisbatan o’n, yuz marotaba yuqoridir.
4
 
Normal ichak mikroflorasi 450 dan ortiq mikroorganizmlardan tashkil topib, hujayin 
organizmining metabolizmida va ichakda kolonizasion rezistentlikni shakllanishida ishtirok etadi. 
Ichakning mikroblar to’plami makroorganizmda moddalar almashinuvi jarayonlarining holatini 
aniqlaydi, bir tomondan, biologik faol birikmalarni zararsizlantirib, hazm bo’lmagan ozuqa 
moddalarini o’zlashtirsa, ikkinchi tomondan V gurux vitaminlarini, vitamin K, nikotin, folin va 
askorbin kislotalarni, ayrim fermentlarni sintezlaydi. 
                                                            
4
 
Microbiology : an introduction / Gerard J. Tortora, Berdell R. Funke, Christine L. Case. — Twelfth edition, 2016
 

39 
 
Makroorganizmning immunobiologik reaktivligini shakllanishida mikrofloraning muhim 
o’rni e’tirof qilinadi, buning natijasida organizmda umumiy immunoglobulinlar mikdori 
boshqariladi. Shunday qilib, me’yoriy ichak mikroflorasining o’ziga xos -  himoya, modda 
almashinuv, immun faollashtiruvchi vazifalari aniqlangan va ularning birortasining izdan chiqishi 
metobolizmning buzilishiga, natijada mikronutrientlarning -vitaminlarning, mikroelementlarning, 
mineral moddalarning yetishmovchiligiga, hamda immun holatning pasayishiga, bu esa 
makroorganizm a’zo va tizimlarida qaytmas jarayonlarni kelib chiqishiga sabab bo’ladi. 
Inson mikroflorasida dominant mikroorganizmlar hisoblangan spora hosil qilmaydigan 
qat’iy  anaerob bakteriyalarni ajratib olishda,  material olib, ekishgacha bo’lgan vaqtda bu 
mikroorganizmlar O
2
  ning letal ta’siridan himoyalangan bo’lishi lozim. Shuning uchun bemor 
najasi transportirovkasida rezina tiqinli probirkalardan foydalaniladi. Vaginal material maxsus 
transport oziq muhiti hisoblangan –  tioglikol oziq muhiti solingan rezina tiqinli probirkada olib 
kelinadi. Ma’lumki, material olinib, ekishgacha bo’lgan vaqt 2 soatdan oshmasligi kerak. 
Laboratoriyaga olib kelingan najasning chukur kismidan 1 g  tortib, vaginal suyuqlik bo’lsa 
1 ml olamiz va 9ml bufer eritmasida aralashtiriladi. Bu ham aerob, ham anaerob bakteriyalarning 
bir tekis tarqalishi va ularning tirik saqlanishi uchun sharoit yaratadi. Bu eritmalarni 10
1
 dan 10
10
 
darajasigacha  suyultiriladi va ularning har biridan tegishli oziqa muhitlariga turli aerob, hamda 
anaerob mikroorganizmlarni ajratib olish uchun ekiladi (22-jadval) 
Anaerob bakteriyalar normal ichak mikroflorasining 98-99% ni, aerob flora esa 1-2% ni 
tashkil qilishini hisobga olinib, ularni o’stirishda kimyoviy modda tutadigan gaz paketchalari 
joylashtirilgan mikroanaerostatdan foydalanish mumkin(anarob bakteriyalarni ajratib olish 
usullariga qaralsin). 
Gr(-) spora hosil qilmaydigan qat’iy anaerob bakteriyalar natriy-azid qo’shilgan qonli va 
bakteroidlar uchun agarlarda o’stiraldi. Inkubasiya vaqti 35
0
C da 72 soat Bu oziq muhitlarda 
bakteroidlar yaxshi o’sadi. Bakteroidlar kulrang, to’q jigarrang, qora koloniyalar hosil qilib, shakli 
-  grammanfiy polimorf tayoqcha, spora  hosil qilmaydi, katalaza manfiy. Bakteroidlar qatiy 
anaerob hisoblanib, anaerostatlarda 2-4 kun o’stiriladi. 
Gram (+) qat’iy anaerob bakteriyalar “Blourokko” va “Hime-dia” firmasining 
“Bifidobakteriyalar uchun agar” oziq muhitlarida 37,5
0
-38
0
S da 48 soat anaerob sharoitda o’sadi. 
Bifidobakteriyalar disk ko’rinishdagi koloniyalar hosil qiladi. Bu agarda boshqa anaeroblar ham 
o’sishi mumkin. Shuning uchun koloniyalardan surtma tayyorlanib ko’rildi.