O'zbekiston respublikasi

Marketingda narx turlari va ularni qo‘Ilashning o‘ziga xos xususiyatlari

Barcha tijorat va ko‘plab notijorat tashkilotlar o‘zlarining tovarlari va xizmatlarining narxini eng asosiylaridan biri sifatida aniqlash muam- mosiga duch kelmoqdalar. Baholashda umumiy yo‘nalishni tanlash, sotish hajmini oshirish, tovar ayirboshlash hajmini oshirish, ishlab chiqarishni ko ‘paytirish va korxonaning bozor mavqeini mustahkamlash maqsadida yangi va mavjud boigan mahsulotlar, ko‘rsatilgan xizmatlar narxini aniqlashning asosiy yondashuvi marketing

asosida ta’minlanadi. Narxlar kompaniya marketingining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Ular kompaniya faoliyatining boshqa jihatlari bilan chambarchas bogliq, erishilgan tijorat natijalari ko‘p jihatdan narx darajasiga bogliq. Narx, albatta, iste’molchi uchun mahsulot qiymatini
2 1 4
idrok etish bilan bog'liq. Yangi mahsulotga o ‘tish paytida xarajatlaming asosiy manbalari iste’molchining mahsulot, yetkazib beruvchi, sotib olish jarayonining yangi xususiyatlariga muvofiq o‘zgarishi bilan bog‘liq xarajatlar (shu jumladan psixologik) hisoblanadi. Mahsulot tannarxi narx va talabga ta ’sir qiluvchi eng muhim omillardan biridir. Mahsulot tannarxi qancha past bo‘lsa, biznes eng yaxshi narxni belgilashi kerak. Har bir kompaniya xarajatlami kamaytirishga intilishi kerak. Har bir sotuvchi o ‘zi ishlaydigan mahsulotlaming narxini bilishi shart. Xarajatlar biznesmen modelining bir qismidir.Musobaqa. Narxga ta ’sir qiluvchi eng kuchli omil. Marketingni yaxshi biladigan bitta bilimdon kishi, raqobatchilar narxlami belgilashlarini aytishdi. Bu bilan bahslashish qiyin. Raqobat narxga kuchli ta’sir qiladi: ko‘proq raqobatchilar - past narx va aksincha, kamroq raqobatchilar - ko‘proq narx. Lekin, har doim ham emas. Tashkilotning maqsadlari va strate- giyalari. Har bir kompaniya daromadni maksimal darajada oshirishga intiladi va buning uchun turli xil mahsulotlar va narxlar bilan mos keladigan mahsulot portfelidan foydalanadi. Tashkilotning strategik maqsadlariga qarab, tegishli narxlash strategiyasi tanlanadi: yangi bozorga kirish, mavjud bo‘lgan talabni rag‘batlantirish. Narxlar strate­ giyasi umumiy strategiyaning maqsadlariga mos kelishi juda muhimdir. Maqsadli auditoriya va bozor hajmi. Liderlar va talablaming umumiy soni ham narxga ta’sir qiladi. Bozor hajmi qanchalik katta bo‘lsa, u yanada jozibali bo‘ladi. Katta bozor ko‘plab raqobatchilarni jalb qiladi. Shuning uchun bozor va uning imkoniyatlarini sinchkovlik bilan o‘rganish narxlami belgilashdan oldin va eng yaxshi variantni tanlashda yordam berishi kerak. A n’anaviy ravishda narxga va shunga mos ravishda sotish darajasiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar mavjud. Bular biznesga ta’sir qilmaydigan ko‘rinadi, ammo boshqa tomondan bayramlarda chegirmalar kunini yaratish misollari - buning aksini ko‘rsatmoqda. Narxga ta’sir qiluvchi asosiy omillami bilib, siz maqbul narxni belgilashingiz mumkin. Eng maqbul narx - bu korxona yoki tashkilot kerakli foyda olish uchun zarur miqdorda daromad oladigan xaridorlarni jalb qilishi mumkin bo‘lgan narx. Ideal holda, bu mahsulot arzon narxga ega bo‘lishi kerak, bu bozorda m a’lum bo‘lishi, uni iste’molchilar yoqtirishi, iste’molchilar uni sotib olishni xohlashlari va u barcha raqobatchilarning eng yuqori savdo maijasiga ega bo‘lishi kerak. Taniqli amerikalik professor va savdo, marketing va biznesni boshqarish
215
bo'yicha psixologik va motivatsion kitoblaming muallifi Brayan Treysi bu haqida yaxshi hikoya qiladi. Bir kuni, Garvard universitetida turli millatlararo korporatsiyalarning rahbarlari bilan uchrashuvda u tinglovchilardan "narxni kim belgilaydi?" K o‘pchilik, ularning ichida birinchi menejerlar, moliya va tijorat direktorlari, men va men deb javob bera boshladilar. Bunga javoban Brayan chuqur adashganliklarini aytdi. Raqobatchilar narxlami belgilashadi. Aniqrog‘i, raqobat narxlami belgi­ laydi. Shuning uchun narxlami belgilash asoslarini bilish narxlami samarali o ‘matishi va foyda keltirishi mumkin.
Iqtisodiyotda amal qilib turgan barcha narx turlari narx tizimini tashkil qiladi. Narxlar tizimida ularning ayrim turlarining iqtisodiy mazmunini qisqacha qarab chiqamiz.