O'zbekiston respublikasi

12.4. Marketing kommunikatsiyasi kompleksi

Marketing kommunikatsiya kompleksi samaradorligini oshirishda quyidagi asosiy shartlami amalga oshirish lozim bo‘ladi:

Kommunikatsiya maqsadi: Uzatuvchi qanday auditoriyaga yetib borayotganligi va qanday javob olmoqchi ekanini aniq bilishi lozim.
M a’lumot tayyorlash. Xaridorlaming tajribasini va ko‘zda tutilgan auditoriyaning m a’lumotlarini dekodlash usulini hisobga olmoq kerak.
Kanallami rejalashtirish. Uzatuvchi o ‘z m a’lumotlarini ko‘zlagan auditoriyaga eng yaxshi yetkazib bera oladigan kanallar orqali uzatish kerak.
M a’lumot samaradorligi - uzatuvchining aks aloqa signallari bo‘yi- cha ko‘zlangan auditoriyaning uzatilgan m a’lumotlarga javobini baholay olishi kerak.
Yuqorida sanab o'tilgan samaradorlik shartlari har qanday marke­ ting kommunikatsiya kompleksiga kiruvchi qarorlar to‘plamini belgilay­ di. Marketing kommunikatsiyasining ikki asosiy vositasi - bu savdo xodimlari orqali shaxsli muloqotlar va reklama kanallari orqali shaxssiz muloqotlardir.
Shaxsiy savdo samaradorligi reklamadan ancha ko‘pdir. Reklama- ning yutug‘i uning narxida: reklama yordamida bitta muloqot savdo agentining vizitidan ancha arzon.
Reklama qisqa vaqt oralig‘ida qayta auditoriyalar bilan muloqot qilishga imkon bersa, agent esa oz sondagi mijozlarga bera oladi.


266
Tor doiradagi xaridorga kerak b oigan murakkab, alohida holda va keyin ishlatiladigan tovarlarga nisbatan umumiy tarzdagi soddalashtiril- gan reklamadan ko‘ra savdo agentining ta’siri kuchliroq.
Agent bevosita ta’sir etib xaridordan darho] buyurtma olishi mum­ kin, reklamalaming taniqliligi va imiji orqali ta ’sir etish natijasi ancha vaqtdan so‘ng olinadi. Shuning uchun kommunikatsiyaning shaxsiy ta’siri ikkinchi darajali boigan hollarda iqtisod va ishlab chiqarishi nuqtayi nazaridan reklamadan foydalanish maqsadga muvofiq.
Marketing tizimida kommunikativ jarayonlami boshqarish:

1. 
   Kommunikatsiyalar va tovarlarni ilgari surish strategiyalarini ish­ lab chiqish samarali kommunikatsiyalar algoritmini asoslash.
   
2. 
   . Hamkorlik, iste’molchilar va raqobatchilar bilan o‘zaro harakatla- nishning samarali tizimini ishlab chiqish.
   
3. 
   Multimedia - kompaniyalaming optimal qarorlarini ishlab chi­ qish: reklama maqsadlarini tasdiqlash, reklama budjeti haqida qaror qa­ bul qilish, reklama vositalarini tanlash, reklamaning samaradorligini baholash.
   
4. 
   Bevosita marketing dasturini ishlab chiqish, savdoni optimallash- tirish.
   

4 P - Product (Mahsulot), Place (Joy), Price (Narx), Promotion (Tar- gibot). Targ‘ibot - marketingning zamonaviy ko‘rinishi. Targibot - so­ tuvchi va xaridor o ‘rtasidagi xaridoming xatti-harakati va fikrlashiga ta’sir etgan holda m aium ot almashinuvi. Marketing menejerlarining asosiy vazifasi - mijozlar va ular guruhiga kerak mahsulot aynan qaysi joyda va ularga ma’qul narxni ma’lum qilishdir.
Targibot usullari:

1. 
   Shaxsiy (Personal selling) sotish - sotuvchi va potensial xaridor o‘rtasidagi to‘g ‘ridan-to‘g‘ri muloqotni bildiradi. Shaxsiy sotish orqali sotuvchi darhol xaridoming fikrini bilib olish va keyinchalik qaror qabul qilishni osonlashtiradi. Ko‘p marketologlar shaxsiy sotishni, tatbiq qilishni juda qimmat va murakkab hisoblaydilar.
   
2. 
   Ommaviy sotish (Mass Selling) - bir vaqtning o‘zida ko‘plab potensial xaridorlar bilan muloqotda boiish. Odamlar gavjum joyda
   

«ommaviy sotish»ning eng asosiy ko‘rinishlaridan biri. A n’anaviy OAV-jumal, gazeta, radio va TV hamda internet orqali xat yuborishni o‘z ichiga oladi. Reklama qilishda pul toianadi, lekin «ommaviy sotish»ning boshqa ko‘rinishi bu publiciti - oshkoralik «tekin».
267
3. Sotishni targibot qilish - (Sales promotion) - bu reklama qilish, ommaviy yoki shaxsiy sotishdan boshqa - mahsulotga mijozlaming qiziqishini orttirgan holda sotish xatti-harakatlari.
Biznesmen Richard Brenson Britaniya ishbilarmonlik maydoniga 1970-yillarda o‘sha paytlarda yangilik (innovatsiya) boigan ovoz yozuvchi Virgin Rekords (Virgin Records) kompaniyasi bilan yorib kirdi. U boshqa hech kim nazariga ilmagan ijrochilar bilan shartnomalar tuzdi va o‘zining hozirgi kunga qadar davom etib kelayotgan marafonini boshladi. Virgin Records 1992-yilda Thom EMI kompaniyasiga deyarli 1 mlrd. dollarga sotildi, biroq, jamlangan, daromadi 8 mlrd. dollardan ortadigan 200 dan ortiq boshqa kompaniyalar tuzildi. «Virgin» nomi (darvoqe, bu Buyuk Britaniyadagi uchinchi eng obroii savdo markasi) va R.Brenson shaxsining o‘zi bilan turli xil tovarlar va xizmatlami bogiaydilar (samolyotlar, poyezdlar, moliyaviy mahsulotlar, yaxna ichimliklar, musiqali yozuvlar, mobil telefonlar, avtomobillar, vinolar, kitoblar, hattoki, to‘y liboslari ham). Ko‘p qirrali bu mahsulotlarga tak- liflar ham yetarli boiishi bilan birga toiangan puliga yuqori narxlarda- ligi, sifatliligi, innovatsiyalari, a’lo kayfiyat ulashishi, raqobatchilarni
«ko‘zini o ‘ynata olishi» bilan xarakterli. Virgin Group o‘zi uchun bozor­ larda qoniqarsiz talablami, to io v qobiliyatlariga ega ehtiyojlar va uncha faol boim agan raqobat qidirmoqda. «Biz ulami topganimizdan keyin Virginga raqobatchilar o'zini yaxshiroq ko'rsata olish imkoniyatlari tugiladi. Biz xaridorlarga ishonch, innovatsiya va do'stona munosabat- lar yetmagan joylarda ulami yetkazib beramiz», - deydi R.Brenson.
1998-yilda Brenson AQSHda Virgin Kola (Virgin Cola) kompa- niyasini ochganda, u shaxsan Nyu-Yorkning Beshinchi avenyusini kezib chiqar ekan, hamma ertalabki yangiliklar dasturlariga intervyu berishga ham ulgurgan edi. 2002-yilda Virgin mobil aloqa operatoriga xizmat ko‘rsatishi e’lon qilindi. 2004-yilda «Virgin Pulse» umumiy nomi bilan yuqori texnologik elektron qurilmalar seriyasi chiqarilishi munosabati bilan R.Brenson yana sahnada paydo b o id i - bu Nyu-Yorkdagi tungi klublardan birining sahnasi edi. Yaqinda Virgin Volvo bilan hamkorlik- da tanlov e io n qildi va uning bosh mukofoti Brensonning yangi «Virgin Galactic»71 kosmik kemasida kosmik parvoz boiadi. Publik Releyshnz sohasidagi ushbu hamma faoliyat «Virgin» brendini haqiqiy baholash, Missiya: reklamaning maqsadi qanday; Pul: u qanday pul mablagiarini

63. 
    h ttps ://hi-ne w s.ru /tag/virgin-galact ic
    

268

iste’mol qiladi (talab qiladi); xabar: qaysi reklama xabarlarini xaridorga- cha yetkazish kerak; media: axborotlami tarqatishning qaysi vositalari harakatlantirilishi zarur; baholash: reklama natijalarini qanday baholash zarur kabi savollarga javob topadi.