O'zbekiston respublikasi

Nazorat va mulohaza uchun savollari

1. 
   Sotishni rag‘batlantirishda qanday usullar optimal hisoblanadi?
   
2. 
   Marketing kommunikatsiyalarining o‘zgarishiga qaysi omillar ta ’sir qiladi?
   
3. 
   Bo‘lajak iste’molchi qanday axborotlami olishi shart?
   
4. 
   To‘g ‘ri marketing deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Xaridorlarga ta’sir etish uslublari qanday?
   
6. 
   . Marketingda kommunikatsiya siyosatining o‘mi qanday?
   
7. 
   Kommunikatsiyaning asosiy vositalariga nimalar kiradi? 8. Iste’molchilami rag‘batlantirish uslubini qanday tanlaysiz?
   

269

13-MODUL. INTERAKTIV MARKETING

1. 
   Interaktiv marketing tushunchasi mohiyati
   

Interaktiv marketing (ing. interactive - o ‘zaro ta’sir o ‘tkazish) bu innovatsion yondashuvlar va vositalardan foydalanishni nazarda tutadi- gan iste’molchilar bilan ishlashning mutlaqo yangi sohasi. Interaktiv marketing zamonaviy texnologiyalarga asoslangan bo‘lib, intemet-re- surslar, SMS-o‘yinlar, SMS-suhbatlar, tanlovlar va boshqa shunga o ‘x- shash xizmatlarning imkoniyatlaridan foydalanadi. Bu intemetdagi har xil reklama turlaridan farq qiladi. Interaktiv tushunchasi muloqotning ikkita xususiyati bilan ajralib turadi: shaxsga murojaat qilish qobiliyati va u kishining xatti-harakatini kuzatish va eslash qobiliyati. Bu ikkita xususiyat uchinchisini yaratadi: shaxsni o ‘ziga xos javobini hisobga olgan holda yana bir bor murojaat qilish qobiliyati.
Interaktiv marketing, iste’molchi qilgan narsaga bevosita javob qaytaradigan marketing taktikasini o ‘z ichiga oladi. Masalan, "Siz bu bilan qovurilgan kartoshkani istaysizmi?" interaktiv marketing shaklidir. Odatda, siz gamburgerga buyurtma berasizmi, deb so‘raladi, lekin agar siz yana boshqa narsaga buyurtma berasizmi deb so'ralmaydi. Gambur- gemi buyurtma qilish, boshqa narsani (mahsulotni) buyurtma berishni keltirib ehiqaradi. Interaktiv marketing innovatsion yondashuvlar va vositalardan foydalanishga asoslangan iste’molchilar bilan ishlashning nisbatan yangi yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda uni aniqlashga yagona yondashuv yo‘q - ba’zi olimlar uni iste’molchi bilan to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri o‘zaro munosabatlarning maxsus shakli bilan aniqlay- dilar, boshqalari uni internet-marketing bilan taqqoslashadi, boshqalar esa uni interaktiv marketing kommunikatsiyalarining maxsus majmuasi deb bilishadi. Shunday qilib, bitta yondashuvga k o ‘ra, Interaktiv marke­ ting iste’molchi bilan bunday o ‘zaro munosabatni tashkil etish tamoyi- liga asoslanadi deb qaraladi, bunda sotuvchining (ishlab chiqaruvchi- ning) va xaridoming bevosita va juda tez (operatsion) o ‘zaro ta’siri natijasida sotishning katta hajmi va eng yuqori qoniqishga erishiladi. Kompaniyaning marketing faoliyatidagi eng yuqori darajadagi inter- aktivlik, sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) xaridorlarga yangi, yaxshilangan tovarlar va xizmatlami sotib olish imkoniyatini taklif qilgan iste’mol­ chilar talablarining o‘zgarishiga zudlik bilan javob qaytarganda erishi­ ladi. Boshqa yondashuvga ko‘ra, interaktiv marketing deganda oxirgi
270
foydalanuvchilar bilan ishlashning yangi yo‘nalishi tushunilishi kerak, bu reklama kompaniyasida iste’molchilaming bevosita ishtirok etish zarurligini anglatadi. Aslida, interaktiv marketing to‘g‘ridan-to‘g ‘ri mar­ ketingning yangi shakllangan shakllaridan biri, deyish adolatli. Shu bilan birga, u asosan elektron tijorat va telemarketing kabi to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketingni tashkil etish shakllaridan foydalanishga qaratilgan. Inter­ aktiv marketing ham to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketingni potensial iste’mol­ chilar bilan shaxsiylashtirilgan bevosita aloqalami o‘matishga qaratil­ gan. Interaktiv marketing umuman to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketingdan farqli o‘Iaroq aniq yo‘naltiriIgan. Xususan, biz uning insoniyatning kundalik hayotiga tobora ko‘proq kirib boradigan onlayn-makonga yo‘naltirilgan- ligi haqida tasavvurga egamiz. Interaktiv marketingning qo‘llash imko- niyatlarini belgilaydigan asosiy xususiyatlari quyidagilardir: ta ’siming tanlanganligi; foydalanuvchilami (iste’molchilami) aniqlash; xaridlami faollashtirish; virusli marketing ta ’siridan foydalanish qobiliyati; rekla­ ma m a’lumotlarini tarqatish narxini pasaytirish. Umuman olganda, interaktiv marketing internet muhitida amalga oshirilsa, kompaniyalar uchun nisbatan arzon deb aytish adolatli. Bu ko‘proq moslashuvchan- likni ta’minlaydi va bozor sotuvchilariga o‘z faoliyatini atrof-muhitning o‘zgaruvchan sharoitlariga tezda moslashtirishga imkon beradi. Inter­ aktiv marketingni amalga oshirish uchun asosiy vositalar internet muhi­ tida tadqiqotlar, internet aloqasining turli vositalari, shu jumladan rekla­ ma saytlari va onlayn-do‘konlar, sms o‘yinlari, sms-suhbatlar, tanlovlar va boshqa shunga o‘xshash xizmatlar hisoblanadi. Interaktiv marketing­ da, jarayon alohida mijozlar faoliyati va istiqbollariga qarab reaksiya qiladi va o'zgaradi. Interaktiv marketing bu marketing uslubining bir turi, bunda marketolog yangi va yanada yaxshi marketing xabarlarini ishlab chiqarish uchun mijozlaming fikr va mulohazalariga tayanadi. Oddiy so‘zlar bilan aytganda, interaktiv marketing marketologlari o‘zlarining mijozlariga ergashishadi, lekin ularga yetakchilik qilmaydi. Mijozlar yangi ishlanmalar paydo bo‘lishiga asoslanib, o‘zlarining fikrlari va tanlovlarini taqdim etishganligi sababli, yashirin yo‘lboshchilardir. Interaktiv marketingda reklama dinamik jarayonga aylanadi. Mijozlar shaxsiy imtiyozlar bilan bog‘lanishlari, fikr- mulohazalarini qoldirishlari mumkin. Ular hatto demografik ma’lumotlami ham taklif qilishlari mumkin. Bu sizning reklama harakatlaringizni boshqarish uchun foydali b o ‘lishi mumkin. Interaktiv
271
marketingda reklama dinamik jarayonga aylanadi. Mijozlar shaxsiy xohish-istaklarini bildirishga, fikrlarini qoldirishga taklif etiladilar. Ular hatto demografik m aium otlam i ham taklif qilishlari mumkin. Bu sizning reklama harakatlaringizni boshqarish uchun foydali bo‘lishi mumkin. Interaktiv marketing ko‘pincha voqealarga asoslangan marketing yoki hattoki trigger-marketing deb ataladi, chunki bu mijozning e’tiboriga tushgan narsalarga javob berish va marketing samaradorligini oshirish bilan bogiiq. Ingliz tilidan tarjima qilingan “trigger” so‘zi "ishga tushirish" degan m a’noni anglatadi. To‘g‘ri taijima ushbu tushunchaning mohiyatini aks ettiradi. Trigger - bu sotuvchilar- ning quroli. Ushbu atama marketologlar tomonidan yaxshi ko‘riladi, chunki u ularga foyda keltiradi. Psixologiya nuqtayi nazaridan nima ekanligini o ‘rganib chiqib, savdo mutaxassislari sotib olish istagini qo‘zg‘aydigan mexanizmlami yaratishga asoslangan butun marketing strategiyalarini yaratadilar.
Marketingda haqiqatan ham yaxshi ishlaydigan triggerlar:
“Narxlar oy oxirigacha amal qiladi”, “aksiyalar tugamoqda”. Trig­ gerlar turli xil manbalardan kelib chiqishi mumkin. Bu ma’lumotlaming tahlili mijozlaming fikr-mulohazalari yoki xodimlaming aqliy hujumi boiishi mumkin. Chunki kompaniya yoki tashkilot uchun foydali b o i ­ gan iste’molchilami qi’ziq’tiruvch to'plamini diagnostika qilish juda muhim jarayon.
Interaktiv marketingdagi eng katta innovatorlardan biri Amazon, com. U saytga tashrif buyuruvchilaming xatti-harakatini to‘playdi va tahlil qiladi, keyin bu tahlildan mijozga mazmunli m aiumotni ko‘rsatish uchun foydalanadi. Amazon oldingi kitob qidirishlari yoki xaridlari asosida "o‘qishni tavsiya etgan" tanlov taklif qiladi. Onlayn muhitning bunday turi shaxsiy xarid qilish tajribasini va sayt ichida uzoq vaqt qolishini (ba’zan "saytga yopishqoqlik" deb nomlanadi) va ko‘proq xaridlar amalga oshishini yaratadi. Amazon nafaqat sizning qidimvingizga o ‘xshagan boshqa narsalami ko‘rib chiqayotganini emas, balki agar siz xarid qilsangiz, Amazon sizga ushbu mahsulotni sotib olgan boshqalami ham sotib olganligini aytib beradi. Amazon sizning maiumotlaringizni eslab qoladi va sizga elektron xabarlarini yuboradi yoki sotib olish tarixingiz asosida onlayn shunga o‘xshash narsalar (mahsulotlami)ni ko‘rsatadi.

272

2.