O'zbekiston respublikasi

Kompaniya resurslari: resurslar cheklangan boisa, konsentratsion strategiya yanada samarali bo‘lishi mumkin.
Mahsulotning о ‘zgaruvchanligi: Yuqori darajada bir xil mahsulot­ lar uchun farqlanmagan marketing yanada mos kelishi mumkin. K o‘p turga ega boigan mahsulotlar (masalan, avtomobillar) uchun farqlangan (differensiatsiya) yoki konsentratsion yondashuv qoilaniladi.
Mahsulotning yashash davri: Yangi mahsulotlar uchun bir versiyani ishga tushirish bosqichida foydalanish mumkin, ammo vaqt o iish i bilan bu segmentlangan yondashuvga kengaytirilishi mumkin. Bozorga ko‘p- roq raqobatchilar kirsa, uni farqlash kerak boiadi.
Bozorning tavsifi: mahsulotni sotib oluvchilar 0‘xshash didga ega b o isa yoki turli xil sifat darajasidagi mahsulot uchun mukofot to ia - moqchi boim asa, unda farqlanmagan marketing qoilaniladi.
Raqobat faoliyati: raqobatchilar differensiatsiya qilingan yoki konsentratsiyalangan bozor segmentatsiyasini qoilashsa, farqlanmagan marketingni ishlatish salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Kompa- niyaning boshqa bozor segmentatsiyasi yondashuvidan foydalanishi mumkinligini ko‘rib chiqish kerak.
Bozordagi faoliyat strategiyalarini asoslashda uch turdagi strategiyalar ishlatilishi mumkin:

• 
  differensiallanmagan marketing;
  
• 
  differensiallangan marketing;
  
• 
  konsentrlangan marketing.
  

143
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, bozor munosabatlarining tiklanishi va shakllanishi davrida tadbirkorlik tuzilishida ko‘plab korxonalar differen- siallanmagan marketing strategiyasini ushlab turdi. Bu strategiya firmani xaridorlami xarid jarayoni va tovarga bo‘lgan munosabat hamda moti- vatsiyasidagi turli-tumanlikka emas, balki xaridor ehtiyoj larida qizi- qishni umumiyligiga mo ljalni oladi.
Bunday tovarlar va marketing dasturlarini ishlab chiqish orqali firma o ‘z maqsadiga xaridorlami o ‘rtacha massasini qondirib erishishi mumkin. Strategiyani ishlatuvchi firmalar muvaffaqiyatining muhim omili bo‘lib standartlashtirishi va tovar ishlab chiqarishni umumiyligi hisoblanadi. Differensiallanmagan marketing strategiyasi mahsulot ish­ lab chiqarish va sotishda kam xarajatlami ta’minlaydi. Biroq X.Meffert ta ’kidlaganidek, «bu strategiya zamonaviy marketing tamoyillariga qara- ma-qarshi turadi».
Marketingni zamonaviy konsepsiyasida ikkita strategiya ko'riladi: differensiallangan va konsentrlangan marketing.
Differensiallangan marketing strategiyasida firmadan uning faoliya­ tini bir necha segmentda ular uchun maxsus ishlab chiqarilgan tovarlar va marketing dasturlari bo‘lishini talab qiladi. Bu strategiya xaridor­ laming motivlari va tushunchalariga mos keluvchi marketing dasturi va xaridorlarga mo‘ljallangan marketingni asosiy tamoyiliga mos keladi. Bu strategiya xaridomi bozordagi holatini to‘liq ifodalaydi, shuning uchun, qoidaga ko‘ra, yuqori sotish hajmini va konsentrlangan marke­ ting strategiyasiga nisbatan kichik tavakkalchilik darajasini ta’minlaydi.
Differensiallangan marketing strategiyasi yuqori investitsiya, ishlab chiqarish va boshqarish xarajatlarini talab qiladi, shuning uchun u yirik korxonalar uchun zarurdir. Mahsulot differensiatsiyasi - turli bozorga chiqishning keyingi imkoniyatidir. Bu, birinchi navbatda, tovar taqsim- lashda diversifikatsiya strategiyasini olib borishga asoslanadi. Konsentr­ langan marketing strategiyasi korxonalardan bozoming foydali segmen- tiga, ya’ni bitta yoki bir necha segmentiga e ’tibomi qaratishni talab qiladi. Bu bozor segmentiga firma bitta yoki bir necha mahsulot bilan hamda maqsadli marketing dasturi bilan yondoshadi. 0 ‘z mazmuniga ko‘ra, bu strategiya bozor chuqurchasi konsepsiyasiga mos keladi, ya’ni shunday bozor segmentida ishlash kerakki, tovar ushbu firma va uning yetkazib berish imkoniyatlari uchun ko‘proq mos keluvchi bo‘lib hisoblanadi. Konsentrlangan marketing strategiyasi ko‘proq kichik va
144
o‘rta korxonalar uchun mos keladi, chunki bozoming barcha segment- larida ishlash uchun hamda qayta yetarli moliyaviy vositalami bo‘lishi talab etilmaydi. Alohida o ‘ziga xos bir talab namoyon bo‘ladigan hodisa tarzida olib qaraladi. Bozomi segmentlash, bozomi o‘matishning asosiy usulidir. Uning yordamida bozor (uning tarkibiy qismlari) segmentlarga bo‘linadi.
Bozor segmenti - bu iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilaming shunday ajratilgan qismiki, ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Bozomi to‘g ‘ri segmentlash, shu segmentning spetsifik ehtiyojlariga qat’iy rioya qilingan holda kam xarajatlar bilan tovar yetkazib berishni to‘g ‘ri tashkil qilishdan iboratdir. Makrosegmentlash bozorlami hudud­ lar, mamlakatlar bo'yicha ulaming sanoatlashuviga qarab boiishni ko‘zda tutadi. Mikrosegmentlash esa bir mamlakat iste’molchilarini yanada batafsilroq mezonlar bo‘yicha guruhlarga bo‘ladi. Ichkarida segmentlashda segmentlash jarayoni keng iste’moichi guruhlari bilan boshlanib, keyin tovar yoki xizmatlami oxirgi iste’molchilari klassifikat- siyasiga bog‘liqligiga qarab bosqichma-bosqich chuqurlashadi.
Chuqurda segmentlash tor iste’moichi guruhlari (segmentlari) bilan boshlanib, keyin tovami ishlatish va qoilanish sohasidan bogiiqligiga qarab kengaytirishni nazarda tutadi. Avvaldan segmentlash maksimal bozor segmentini o ‘matishga m oijallangan marketing tadqiqotining boshlang1ich bosqichidir.
Yakuniy segmentlash - bozor muhiti sharoitlari va firmaning o ‘z imkoniyatlarini tartibga solib o'tkazishdagi bozor tahlilini yakunlovchi bosqichidir. U iste’molchilar talabiga va firma imkoniyatiga javob beruvchi segmentga tovarlarni pozitsiyalashtirish maqsadida bozomi optimal segmentini qidirish bilan bogiiq.
Bozor segmentatsiyasining tamoyillari quyidagilardir:

• 
  geografik tamoyil;
  
• 
  psixografik tamoyil;
  
• 
  demografik tamoyil;
  
• 
  xulq-atvor tamoyili;
  
• 
  holat tamoyili.
  

Geografik tamoyil orqali bozomi joylashuvi, aholining soni va zichligi, tijorat faoliyatining tuzilishi, hududning rivojlanish dinamikasi, inflyatsiya darajasi, huquqiy cheklashlar hisobga olinadi.


145
sixografik tamoyil natijasida hayot tarzi, shaxsning tipi, jamoat holati kabi hisobga olinib, turmush tarzi shaxsning o‘z faoliyatida, qiziqishlarida, qat’iyatida va e ’tiqodlarida o ‘z aksini topadi. Shaxsning turi esa hayotdan mamnun, melanxolik, o‘zgalardek ish ko‘ruvchi, o ‘zbilarmon va boshqa xislatlarda bo‘lishi mumkin.
Demografik tamoyillarda oilani soni va sifat tarkibi, oilaning hayo- tiylik sikli bosqichi, daromadlilik darajasi, mashg‘ulot turi, m a’lumoti, millati kabilar inobatga olinadi hamda bozor segmentatsiyasining asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi.
Xulq-atvor tamoyili orqali xarid qilishga yo‘l, foydalanuvchi maqo- mi, iste’mol jadalligi, bog‘lanib qolish darajasi, tovar haqida ma’lumot berish, tovarga bo‘lgan munosabati hisobga olinadi.