O'zbekiston respublikasi

11.3 "Merchandayzing" tovarlarni sotishni jadallashtirish faoliyatini rejalashtirish

Merchandayzing (merchandising - sotish san’ati) bu savdo sohasida amalga oshiriladigan va m a’lum bir mahsulot, tovar, tur yoki qadoqni targ‘ib qilishga qaratilgan tadbirlar majmui. Merchandising - bu savdo nuqtasida xaridor va mahsulot o ‘rtasida samarali aloqa o‘matish uchun texnologiyalar to‘p!ami. Chakana savdo uchun tayyor bo‘lgan mahsulot va xizmatlami sotishni rag‘batlantirish jarayoni. Merchandayzing sotish miqdorini belgilash, marketing strategiyasini ishlab chiqish, narx belgi­ lash, turli chegirma va kuponlami qoilash kabilami o‘z ichiga oladi.
Merchandayzingni asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:


241
• xaridorga mahsulot namoyish etiladigan joy haqida m a’lumot berish;
• mahsulotning mohiyati va narxi haqida to ‘liq m a’lumot berish;
• tovarlarni namoyish qilinadigan muayyan joyga maksimal darajada e’tibomi jalb qilish;
• xaridomi darhol sotib olishga ishontirish uchun xaridorga ta’sir qilish;
• mahalliy brendlar yordamida raqobatdosh mahsulotning haqoratlanishiga yo‘l qo‘ymaslik;
• sotishni boshqarish;
• iste’molchilaming xatti-harakatlarini boshqarish;
• o ‘rtacha sotib olish miqdorini oshirish.
Merchandayzingning quyidagi turlarini ko‘rib chiqishimiz mumkin:
• tovar merchandayzingi
• chakana savdo merchandayzingi
• vizual merchandayzing
• raqamli merchandayzing.
Tovar merchandayzingi har qanday turdagi tovarlarni sotishni rag‘- batlantirish jarayonini o‘z ichiga oladi (bozordagi hamda onlayn tovar­ lar). Chakana savdodagi barcha tovar turlarini (raqamli tovarlardan tashqari) sotishni rag'batlantirish bilan bogiiq jarayonlar chakana savdo merchandayzingini tashkil qiladi. Savdo nuqtalarida reklama turlari va usullarini takomillashtirib, tanlov jarayonida xaridorlarga savdo bo'yi­ cha maslahatchilar ishtirokisiz tovarlarni tanlashga yordam beradi. Sav­ do maydonidagi xaridorlaming moslashuv davrini qisqartirib, tashrif buyuruvchilaming psixologik holatiga mos do‘kon muhitini yaratadi. Tovar merchandayzingi "Oltin uchburchak" qoidasidan fodalanishi kerak. Chunki, xaridorlaming 90 foizga yaqini do‘kon qavatining uch- dan bir qismini bosib o ‘tib ketishadi. Shuning uchun asosiy tovarlarni kirish joyidan ko‘rinadigan joyga joylashtirish, ularga yaxshi taqdimot va bepul yondashish kerak. Kirish joyi, asosiy (eng ko ‘p talab qilina­ digan) mahsulot va kassa mashinasi "oltin uchburchak" ni tashkil etadi, uning maydonida siz tezda sotish uchun zarur boigan tovarlarni qo‘yi- shingiz mumkin (qimmat, yangi, hamroh). "Oltin uchburchak" qoidasida kirish, chiqish va eng ko‘p sotiladigan buyum o ’rtasida hosil boigan maydon qanchalik katta boisa, savdo hajmi shuncha yuqori boiadi. Shunga ko‘ra, odam uchun butun do‘kon bo‘ylab sayohat qilishga tayyor
242
boigan eng "xaridorbob" mahsulot do‘konning orqa tomoniga optimal tarzda joylashtirilgan, bu xaridomi zalni kesib o‘tishga va butun assortiment bilan tanishishga majbur qiladi. Masalan, poyabzal uchun lak va poyabzal cho‘tkasi, shampun va sochlar uchun konditsioner, mushuk uchun ovqat va axlat qutisi. Xaridorlarni aniq o‘tkazib yubor- masliklari uchun merchandayzing o ‘ziga xos mavzular zonasini yaratishi kerak: bu uy-ro‘zg‘or buyumlari yoki "Kiyim va poyafzal uchun barcha narsalar", "Hayvonlar uchun mahsulotlar" b o iish i mumkin. Shuningdek, o ‘zaro savdo-sotiqning bir qismi sifatida alohida reklama zonalari yara- tilib, unda m aium bir vaziyatga ega b o ig an uyushmalami keltirib chiqaradigan tovarlar namoyish etiladi. Katta mebel supermarketlari buni qanday amalga oshirayotganini eslang masalan, oshxonani jihozla- shadi, u yerda hamma narsa namoyish qilinadi va joylashtiriladi: stol va stuldan sochiq va guldonlargacha. Merchandayzing qilib xaridoming e’tiborini boiim ning barcha tovarlariga qaratish zarur.
Chakana savdo sanoatida vizual merchandayzing sotiladigan
mahsulot va xizmatlaming ko‘rinishini va afzalliklarini ta’kidlash uchun ishlatiladigan barcha namoyish texnikasini o‘z ichiga oladi. Vizual merchandayzingda mahsulot xususiyati va afzalliklari turli xil bannerlar videolar va giflar orqali tasvirlanishi mumkin. Agar siz ulami to‘g‘ri tuzsangiz, xaridorlar mamnuniyat bilan do‘konda kutilganidan ancha uzoqroq boiishadi. Raqamli merchandayzingda tovarlarni onlayn tarzda sotishni rag‘batlantirishni o‘z ichiga oladi.
Merchandayzing faoliyatida mijozning birinchi taassuroti muhim

• 
  ‘rin tutadi chakana savdo do‘konlarida o ‘z mahsulotlarini oyna oldiga qo‘yib, o ‘z mijozini ushbu mahsulotni sotib olishga jalb qilishga harakat qiladi yoki bu ishni o‘zining web sayti orqali amalga oshiradi. Statisti- kaning ko‘rsatishicha, 53 % mijozlar agar korxona websaytiga kirish 3 sekund ichida amalga oshmasa ular olz fikridan qaytishadi. Shu sababli xaridorda birinchi taassurotni iloji boricha yaxshi boiishiga harakat qilinadi.
  

Savdo korxonasidagi tirbandliklar ham xaridoming mahsulotni sotib olish haqidagi fikriga ijobiy yoki salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu muammoni hal qilish maqsadida korxona o‘z mahsulotlari joylashgan joyning xaritasini tuzishi va bu orqali xaridorlarga qulaylik yaratishi mumkin. Masalan, bir turdagi mahsulotlami bir-biriga yaqin joylashti- rish maqsadga muvofiq. Merchandising vositalaridan samarali foydala-
243
nish ijobiy natija beradi. Merchandising vositalari deyarli savdo may- donchasida boigan va sotuvlar bilan b o g iiq boigan barcha narsadir. Asboblar do‘kon dizayni, savdo uskunalari, shuningdek, savdo maydon- chasida yaxshi rejalashtirilgan mijozlar oqimi, xodimlar fortnasi va reklama materiallarini o‘z ichiga oladi. Biroq, ushbu vositalaming sama­ rali ishlashi uchun tayyorgarlik talab etiladi. Tayyorgarlik bosqichining bir qismi - maqsadli auditoriyaning talab qilinadigan segmentining afzal- liklarini inobatga olgan holda ishlab chiqilgan planogramma (tovarlarni vitrinaga joylashtirish sxemasi). Planogramda mahsulotning asosiy xususiyatlari va uni do‘kon javonlarida ko‘rsatish usullari hisobga olinadi.