O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12 

1.2. Yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish ta’lim 

samaradorligini oshirish omili. 

 

Ma’lumki, kadrlar tayyorlash Milliy dasturining uchinchi bosqichida ta’lim 

muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarining yanada mustahkamlanishi, 

o’quv-tarbiya jarayonini  yangi o’quv-uslubiy majmualar, ilg’or pedagogik 

texnologiyalar bilan to’liq ta’minlanishi asosiy vazifa qilib belgilangan. 

Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o’quvchilarning o’quv va 

ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini 

kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo’llash borasida boy tajriba to’plangan 

bo’lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar o’ziga xos ahamiyatga egadir. 

Yangi  dars berish metodlaridan asosiysi «interaktiv» metod bo’lib, hozirda 

uning chala tarjimasi ko’p hollarda «interfaol» deya yuritiladi. «Interaktiv» atamasi 

aslida inglizcha «interactive» so’zidan olingan bo’lib, «o’zaro ta’sirlanish» ma’nosini 

bildiradi va biror faoliyat yoki muammoni muloqotda, o’zaro bahs-munozara, fikrlash 

asnosida, hamjihatlik bilan hal etish tushuniladi. Ammo biz ayrim o’quv 

qollanmalarini varaqlaganimizda «o’qitishning interaktiv metodlari» termini 

qo’llanishining ham guvohi bo’ldik. Shunday ekan, yuqoridagi kabi terminlarning 

turlicha nomlanish holatlari  kabi muammoning yechimini topishni va unga aniqlik 

kiritishni endilikda soha mutaxassislari e’tiboriga qaratamiz. 

Haqiqatan ham, interaktiv metodning ma’nosi to’gri izohlangan, lekin biz 

ushbu metodni o’rganish jarayonida «Xalq ta’limi», «Boshlang’ich ta’lim», 

«Uzluksiz ta’lim» jurnallarini hamda «Ma’rifat» gazetasi kabi vaqtli nashrlarni 

varaqlaganimizda muallif, olim, o’qituvchi, tadqiqotchilar tomonidan ushbu metod 

ko’p o’rinlarda interfaol metod deya qayd etilganligining guvohi bo’ldik. 

Ta’lim berish jarayoni bevosita o’qitish metodi bilan uzviy bog’liqdir. 

Metodika sizning qanday texnik vosita yoki kitoblardan foydalanayotganingiz emas, 

balki sizning ta’limingiz qanday tashkil etilayotganligidir. Boshqacha qilib aytganda, 

o’qitish metodi ta’lim oluvchi  va o’qituvchining o’qitish jarayonidagi o’zaro aloqa 

shaklidir. Biz oxirgi jumlaga misol va ko’rgazma bilan aniqlik kiritamiz. 

 

 

13 

O’qituvchi va o’quvchi orasidagi jarayon aslida o’quvchini u yoki bu bilim, 

ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish maqsadida bog’lab turganligini ko’rsatadi. 

Agar keng ko’lamda oladigan bo’lsak, o’qitishning birinchi kunlaridan to shu 

kungacha o’qituvchi va o’quvchi orasida keng ma’noda uch xil bog’lanish 

shakllangan bo’lib, u o

’

z tasdig’ini topgan. Buni quyidagi chizmadan ko’rish mumkin 

(strelkalar faoliyat yo’nalishini biidiradi). 

Yuqoridagi chizmalardan ko’rinib turibdiki, uslubiy yondashuvda o’qitishning 

barcha metodini uch guruhga bo’lishimiz mumkin. 

1. Nofaol metod; 

2. Faol metod; 

3. Interaktiv metod. 

Ko’rsatib o’tilgan har bir  uslubiy yondashuv o’ziga xos xususiyatga ega. 

Quyida biz uslubiy yondashuvlarni atroflicha ko’rib chiqamiz. Shu bilan birga asosiy 

diqqatimizni o’qitishning interaktiv usullariga qaratamiz. 

Nofaol uslubiy yondashuv.  1-chizmada ko’rinib turibdiki, bu o’quvchi bilan 

o’qituvchi orasidagi bog’liqlik shaklidir. Bunda o’qituvchi darsning asosiy 

harakatlanuvchi figurasi hisoblanadi, o’quvchilar esa nofaol eshituvchi sifatida 

namoyon bo’ladi. Mazkur metod darslardagi teskari mustaqil savol-javoblarda, 

nazorat ishlarida, test va boshqa usullarda aks etadi. Nofaol metod o’quvchilarning 

o’quv materialini o’zlashtirishlaridagi eng samarasiz usul hisoblanadi, lekin uning 

o’ziga xos ijobiy tomoni mavjud. Bu xildagi darslarga tayyorgarlik ko’rishda ko’p 

mehnat talab qilinmaydi. Chegaralangan vaqt oralig’ida katta miqdordagi o’quv 

materialini topishga imkon beradi. Shuni hisobga olib, ayrim o’qituvchilar uni boshqa 

metodlardan ustun qo’yadilar. Darhaqiqat, ayrim hollarda bu metod tajribali va 

malakali o’qituvchining ishga yondashuvida ijobiy natijalar berishi mumkin. 

Ayniqsa, o’quvchilar o’rganayotgan predmetlarning maqsadini va tub mohiyatini 

aniq belgilab olgan bo’lsalar, maqsadga muvofiqdir. Nofaol darsning keng yoyilgan 

shakli ma’ruzadir. Bu dars turi oliy o’quv muassasalarida keng tarqalgan bo’lib, biz 

talabalarni to’liq shakllangan predmetni chuqur o’rganishni maqsad qilgan shaxs 

sifatida ko’ramiz. Lekin faol metodlar yanada ko’proq foydali natijalarni 

                      

berishi mumkin. 

 

 

14 

2-chizmadagi faol uslubiy yondashuvda o’qituvchi bilan o’quvchi bir-biri bilan 

o’zaro aloqada bo’ladi. Dars jarayonida o’quvchi nofaol tinglovchi emas, balki 

darsning faol ishtirokchisiga aylanadi. Agar nofaol dars metodida asosiy harakat 

qiluvchi figura o’qituvchi bo’lgan bo’lsa, bu metodda o’qituvchi va o’quvchi teng 

huquqqa egadir. Nofaol darslar o’qitishning avtoritar uslubiga ega bo’lgan bo’lsa, 

faol metodlar demokratik uslubga egadir. 

Faol va interfaol yondashuvlarda esa umumiylik ko’proq ko’zga tashlanadi. 

Umuman olganda, interaktiv metodni ko’proq yangi faol metodlarning shakli sifatida 

ko’rishimiz mumkin. Faol metodlardan farqli o’laroq, interaktiv metodlar nafaqat 

o’qituvchi va o’quvchining o’zaro aloqasini, balki o’qitish jarayonida ularning o’zaro 

bir-biri bilan faol munosabatda bo’lishlariga yo’naltirilgan (3-chizmaga qarang)ligi 

bilan ham ahamiyatlidir. Quyida biz mazkur metodni atroflicha ko’rib chiqamiz: 

Interaktiv («inter» - 

взаимний, «akt» - действие - «o’zaro ta’sir» man’nosini 

bildiradi) uslubiy yondashuvda o’quvchilar  bilish va o’rganish jarayoniga butunlay 

sho’ng’ib ketadilar, ular o’zlari bilgan va o’ylayotganlari xususida bahslashishlari 

ham mumkin. 

Interaktiv darslarda maqsadga erishish uchun o’qituvchi o’z o’rnini 

o’quvchilarga bo’shatib berishi lozim. 

Bunda o’qituvchi o’rni o’quvchilar faoliyati yo’nalishi bilan qisman bog’lanadi 

va bu dars jarayonida maqsadga erishish uchun yetarli zamin yaratadi. O’qituvchi 

dars rejasini tuzadi (qoida bo’yicha interaktiv mashq va topshiriqlar o’quvchi 

o’zlashtirayotgan material bilan o’zaro bog’liq bo’ladi). O’quvchilar bajaradigan 

interfaol darslardagi interaktiv mashq va topshiriqlar uning asosiy tarkibi hisoblanadi. 

Oddiy mashq va topshiriqlardan interaktiv mashq va topshiriqlar shunisi bilan 

farqlanadiki, ularni bajarish jarayonida o’rganilgan material nafaqat 

mustahkamlanadi, balki yana yangilari ham olinadi.  

Shuningdek, bu mashq va topshiriqlar interaktiv yondashuvga mo’ljallangan 

bo’lib,  yangi  pedagogikada ham uning boy zahirasi to’plangan, shulardan 

quyidagilarni ajratib o’tamiz: 

1. Ijodiy topshiriq. 

2. Kichik guruhlar bilan ishlash. 

 

 

15 

3. Ta’limiy o’yinlar (rolli, maqsadli va bilim beruvchi o’yinlar). 

4. Jamiyatdagi zahiralardan foydalanish (mutaxassis taklif etish, ekskursiyalar).  

5. Ijtimoiy loyihalar va auditoriyadan tashqari beriladigan ta’lim metodlari 

(ijtimoiy loyihalar, radio va gazetalar, filmlar, sahna asarlari, ko’rgazmalar, sahna 

ko’rinishlari, qo’shiq va ertaklar).  

6. Razminka. 

7. Yangi materialni o’rganish va mustahkamlash (interfaol ma’ruza, 

ko’rgazmali qurollar bilan ishlash, video va audio materiallar, «O’quvchi o’qituvchi 

rolida», «Har bir kishi har bir kishiga o’rgatadi», mozaika (ajurali arra), savollardan 

foydalanish, buqrotli dialog). 

8. Murakkab va muzokaratalab savol va muammolarni yechish («Fikr 

maktabi», «Pozitsiyani egalla», «POPS» formula, loyihalashtirilgan texnikalar, «Bir 

o’zing  —  ikki kishi birgalikda», «Pozitsiyangni o’zgartir», «Karusel», «Televizion 

tok shou uslubida munozara», debatlar, simpozium); 

9. Muammo -  yechim («Yechimli daraxt», «Aqliy hujum», «Kazuslar tahlili», 

«Kelishuvlar va mediatsiya») va h. k. 

Ijodiy topshiriqlar deganda biz shunday topshiriqlarni  tushunamizki, bunda 

ishtirokchilardan nafaqat oddiy axborotni qabul qilish, balki unga ijodiy yondashuv 

ham talab etiladi. Chunki,  berilgan topshiriqlar katta yoki kichik hajmdagi 

o’rganilmagan elementga, qoidaga ko’ra bir necha yondashuvni talab etadi. 

Xullas, hozirgi zamon ilm-fan, texnika rivojlanib borayotgan bir paytda, ta’lim 

sohasida ham tub o’zgarishlar sodir bo’lishi tabiiydir. Shunday ekan, yosh avlodga 

bilim berishda qo’llanilayotgan o’qitish usullari ham o’qituvchi mahoratiga, 

sinflardagi muhitga moslab o’zgarib, yangilanib borishi va o’quvchilarni bilim 

olishga qiziqishini orttirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Bu ta’limda  sifat va 

samaradorlikka erishishning bosh omilidir. 

 

 

 

16 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(nofaol metod) 

 

o’quvchi 

 

 

17 

1.3. Boshlang`ich sinflarda matematika kursini o`qitishda 

foydalaniladigan yangi pedagogik texnologiyalar.  

 

Biz ushbu paragrafda boshlang’ich sinflarda algebra  elementlarini  o’rgatishda 

foydalanish mumkin bo’lgan yangi  pedagogik  texnologiyalardan namunalar 

keltiramiz. 

1. «Kichik guruhlarda ishlash» metodikasi  

Kichik guruhlarda ishlash - 

o’qituvchi  tomonidan  bеrilgan  ma'lum  bir 

topshiriqni hamkorlikda bajarish uchun o’quvchilarni kichik guruhlarga ajratib, 

bеrilgan topshiriqni yechish yo’llarini ishlab chiqshni taqozo etuvchi metoddir.  

Ushbu metod qo’llanilganda o’quvchi kichik guruhlarda ishlab, darsda faol 

ishtirok etish huquqiga, boshlovchi rolida bo’lishga, bir-biridan o’rganishga va turli 

nuqtai-nazarlarni qadrlash imkoniyatiga ega bo’ladi. 

Kichik guruhlarda ishlash metodi qo’llanilganda o’qituvchi boshqa 

noan'anaviy  metodlarga  qaraganda  vaqtni  tеjash  imkoniyatiga  ega  bo’ladi.  Chunki, 

o’qituvchi bir vaqtning o’zida barcha o’quvchilarni mavzuga jalb eta oladi va 

baholash imkoni bo’ladi. 

Kichik guruhlarda ishlash metodining afzalligi: 

O’qitish mazmunini yaxshi o’zlashtirishga olib kеladi; 

Muloqotga kirishish ko’nikmasining takomillashishiga olib kеladi; 

Vaq

tni tеjash imkoniyati mavjud; 

Barcha o’quvchilar jalb etiladi; 

O’z-o’zini va guruhlararo baholash imkoniyati mavjud bo’ladi. 

Kichik guruhlarda ishlash metodining kamchiliklari: 

Kuchsiz o’quvchilar bo’lganligi sababli, kuchli o’quvchilarning past baho olish 

ehtimoli bor; 

Barcha o’quvchilarni nazorat qilish imkoniyati past bo’ladi; 

Guruhlararo o’zaro salbiy oqibatlar paydo bo’lishi mumkin. 

l Guruh ichida o’zaro nizo paydo bo’lishi mumkin. 

2. «Bahs-munozara» metodi - o’quvchilami ikki guruhga bo’lgan holda, biror 

mavzu bo’yicha o’zaro bahs, fikr almashinuv tarzida o’tkaziladigan metodidir. 

 

 

18 

Har qanday mavzu va muammolar mavjud bilimlar va tajribalar asosida 

muhokama qilinishi nazarda tutilgan holda, ushbu metod qo’llaniladi. Bahs  -

munozarani boshqarib borish vazifasini  o’quvchilarning biriga topshirish mumkin. 

bahs-munozarani erkin holatda olib borish va har bir o’quvchini munozaraga jalb 

etishga harakat qilish lozim. Ushbu metod olib borilayotganda o’quvchilar orasida 

paydo bo’ladigan nizolarni darhol bartaraf etishga harakat qilish k

еrak. 

Bahs-munozara metodining afzalliklari: 

O’quvchilami mustaqil fikrlashga undaydi; 

O’quvchilar o’z fikrining to’g’riligini isbotlashga intiladilar; 

O’quvchilarda eshitish qobiliyatining rivojlanishiga yo

rdam bеradi. 

Bahs-munozara metodining kamchiliklari: 

O’qituvchidan boshqarish mahoratini talab etadi; 

O’quvchilar bilim darajasiga mos va qiziqarli bo’lgan mavzu tanlash kerak. 

3. «Davra suhbati» metodi: 

Davra suhbati - o’quvchilar o’rtasida va kichik guruhlarda aylana stol atrofida 

o’z fikr-mulohazalarini bildirish orqali olib boriladigan o’qitish metodidir. 

«Davra suhbati» metodi qo’llanilganda stol-stullarni doira shaklida 

joylashtirish k

еrak. Bu har bir  o’quvchining bir-biri bilan «ko’z aloqasi»ni o’rnatib 

turishiga yordam bеradi. Davra suhbati og’zaki va yozma shakllari mavjud. Og’zaki 

davra suhbatida o’qituvchi mavzuni boshlab, o’quvchidan ushbu mavzu bo’yicha o’z 

fikr-mulohazalarini bildirishlarini so’raydi va aylana bo’ylab har bir o’quvchi o’z 

fikr-mulohazalarini og’zaki bayon etadi. So’zlayotgan o’quvchini barcha qiziqish 

bilan tinglaydi, agar muhokama qilish lozim bo’lsa, barcha fikr-mulohazalar tinglanib 

bo’lingandan so’ng muhokama  qilinadi. Bu esa o’quvchilarning mustaqil 

fikrlashishiga va nutq madaniyatining rivojlanishiga yordam b

еradi. 

Yozma davra suhbatida ham stol-stullar aylana shaklida joylashtirilib, har bir 

o’quvchiga  konvеrt  qog’ozi  bеriladi.  Har  bir  o’quvchi  konvеrt  ustiga  ma'lum  bir 

mavzu bo’yicha o’z savolini bеradi va yonidagi o’quvchiga uzatadi. 

Konvеrtni  olgan  o’quvchi  o’z  javobini  qog’ozga  yozib,  konvеrt  ichiga  solib 

qo’yadi va yonidagi o’quvchiga uzatadi. 

Barcha  konvеrtlar  aylana  bo’ylab 

harakatlanadi. Yakuniy qismda barcha konvеrtlar yig’ib olinib, tahlil qilinadi. 

 

 

19 

Davra suhbati metodining afzalliklari: 

O’tilgan mat

еrialni yaxshi esda qolishiga yordam bеradi;  «barcha o’quvchilar 

o’zaro muloqotda bo’ladilar; 

Har bir o’quvchi o’zining ishtirok etish mas'uliyatini his etadi; 

O’z fikrini erkin ifoda etish imkoniyati mavjud. 

Davra suhbati metodining kamchiliklari: 

Ko’p vaqt talab etiladi; 

O’qituvchi o’zi ham rivojlangan fikrlash qobiliyatiga ega bo’lishi talab etiladi; 

O’quvchilar bilim darajasiga mos va qiziqarli mavzu tanlash talab etiladi. 

4. «Ishbop o’yin» metodi 

Ishbop o’yin - 

bеrilgan  topshiriqlarga  ko’ra  yoki  o’yin  ishtirokchilari 

tomonidan tayyorlangan har xil vaziyatdagi boshqaruvchilik qarorlarini qabul qilishni 

imitatsiya qilish (taqlid, aks ettirish) metodi hisoblanadi. 

O’yin faoliyati biron bir tashkilot vakili sifatida ishtirok etayotgan ishtirokchi 

hulq-atvori va ijtimoiy vazifalarini imitatsiya qilish orqali b

еriladi.  Bir  tomondan 

o’yin nazorat qilinsa, ikkinchi tomondan oraliq natijalarga ko’ra ishtirokchilar o’z 

faoliyatlarini o’zgartirish imkoniyatiga ham ega bo’ladilar. Ishbop o’yinda rollar va 

rollarning maqsadi aralashgan holda bo’ladi. Ishtirokchilarning  bir qismi qat’iy 

bеlgilangan  va  o’yin  davomida  o’zgarmas  rolni  ijro  etishlari  lozim.  Bir  qism 

ishtirokchilar  rollarini  shaxsiy  tajribalari  va  bilimlari  asosida  bеlgilaydilar.  Ishbop 

o’yinda  har  bir  ishtirokchi  alohida  rolni  maqsadni  bajarishi  kеrak.  Shuning uchun 

vazifani bajarish jarayoni individual-

guruhli xaraktеrga ega. 

Har bir ishtirokchi avval o’zining vazifasi bo’yicha qaror qabul qiladi, so’ngra 

guruh bilan maslahatlashadi. Ushbu shaxsiy vazifa bo’yicha maqsadga erishish butun 

guruh a'zolari erishgan natijalarga bog’lashdir. O’yin yakunida. har bir ishtirokchi va 

guruh erishgan natijalariga qarab baholanadi. 

«Ishbop o’yin» metodining afzalliklari: 

O’quvchilarning bilimlarini va tajribalarini o’z qarashlari va xulqlari orqali 

ifoda etishga yordam bеradi; 

O’quvchining boshlang’ich bilimlari va tajribalarini safarbar etish uchun 

yaxshi imkoniyat yaratiladi; 

 

 

20 

O’quvchilar  o’z  bilimlari  doirasidan  kеlib  chiqqan  holda  imkoniyatlarini 

namoyish etishlari uchun sharoit yaratiladi. 

Ishbop o’yin» metodining kamchiliklari: 

O’qituvchidan katta tayyorgarlikni talab etadi, vaqt ko’p sarflanadi; 

Tanlangan mavzu o’quvchining bilim darajasiga mos kеlishi talab etiladi; 

O’quvchining xis-

hayajoni tug’ri qaror qabul qilishga xalaqit bеrishi mumkin. 

5. «Loyihalash» metodi 

Loyihalash metodi - bu o

’quvchilarning individual yoki guruhlarda bеlgilangan 

vaqt  davomida,  bеlgilangan  mavzu  bo’yicha  axborot  yig’ish,  tadqiqot  o’tkazish  va 

amalga oshirish ishlarini olib borishidir. Bu metodda o’quvchilar rеjalashtirish, qaror 

qabul qilis

h,  amalga  oshirish,  tеkshirish  va  xulosa  chiqarish  hamda  natijalarni 

baholash jarayonlarida ishtirok etadilar. Loyihalash metodi yakka tartibda yoki 

guruhiy  bo’lishi  mumkin,  lеkin  har  bir  loyiha  o’quv  guruhining  birgalikdagi 

faoliyatini muvofiqlashtirilgan  natijasidir. Bu jarayonda o’quvchining vazifasi 

bеlgilangan vaqt ichida yangi mahsulotni ishlab chiqish yoki boshqa bir topshiriqning 

yechimini topishdan iboratdir. O’quvchilar nuqtai-nazaridan topshiriq murakkab 

bo’lishi va u o’quvchilardan mavjud bilimlarini boshqa vaziyatlarda qo’llay olishni 

talab qilgan topshiriq bo’lishi kеrak. 

Loyiha o’rganishga xizmat qilishi, nazariy bilimlami amaliyotga tadbiq etishi, 

o’quvchilar  tomonidan  mustaqil  rеjalashtirish,  tashkillashtirish  va  amalga  oshirish 

imkoniyatini 

yarata oladigan bo’lishi kеrak. 

O’qituvchi loyihalash metodini qo’llashi uchun topshiriqlarni ishlab chiqishi; 

loyiha  ishini  dars  rеjasiga  kiritishi;  topshiriq  o’quvchilarning imkoniyatlariga 

moslashtirib, ularni loyiha ishi bilan tanishtirishi; loyihalash jarayonini kuzatib turishi 

va topshiriqni mustaqil bajara olishlari ta'minlanishi lozim. 

Loyihalash  metodidan  nazariy  bilimlami  bеrishda  hamda  o’quv  amaliyoti 

darslarini o’tkazishda foydalanish mumkin. 

«Loyihalash» metodining afzallik tomonlari: 

O’quvchi

larning  mustaqil  fikrlash  qobiliyatlarini  oshishiga  yordam  bеradi 

mustaqil o’rganishning eng faol yo’li; 

O’quvchilarda birgarlikda ishlash ko’nikmasi shakllanadi. 

 

 

21 

Loyihalash» metodining kamchiliklari: 

Ko’p vaqt talab qiladi; 

Tanlangan mavzu o’quvchining bi

lim darajasiga mos kеlishi talab etiladi. 

6. «Yo’naltiruvchi matn» metodi 

Yo’naltiruvchi matn -  o’quvchilar mustaqil ravishda yo’naltiruvchi savollar 

yordamida  ma'lumot  yig’ish,  rеjalashtirish,  amalga  oshirish  vazifalarini  bajaradigan 

metoddir. 

«Yo’naltiruvchi matn» metodi «loyihalash» metodi bilan chambarchas 

bog’liqdir. Ushbu ikki metodni bir-biridan quyidagi nuqtai-nazar bo’yicha farqlash 

mumkin: 

«Yo’naltiruvchi matn» metodi o’quvchilarning mustaqil o’rganishiga 

qaratilgan; 

«Loyihalash» metodi esa o’quvchilarning mustaqil o’rganishidan tashqari, 

e'tiborni kasb o’rganishda k

еrak  bo’ladigan  shaxsiy  qobiliyatlar  va  ko’nikmalarni 

takomillashtirishga qaratilgan. 

«Yo’naltiruvchi matn» metodidan o’quv amaliyoti darslarida foydalaniladi. 

Ushbu metodni o’tkazish bosqichlari loyihalash metodining bosqichlari bilan bir 

xildir. Ma'lumot 

yig’ish,  rеjalashtirish,  amalga  oshirish  va  tеkshirish  bosqichlarida 

o’quvchi mustaqil ishlaydi. Qaror qabul qilish va xulosa qilish bosqichlarida o’quvchi 

va o’qituvchi orasida «qaytar aloqa» o’rnatilib, vaziyatni birgalikda muhokama 

qiladilar.  O’quvchilarga boshlang’ich bosqichlarda o’qituvchi tomonidan tuzilgan 

yozma  hujjatlar  bеriladi.  Bunday  hujjatlarga  tеxnik  chizmalar,  jadvallar, 

yo’naltiruvchi savollar, tarqatma matеriallar, topshiriqlar varaqasi, baholash varaqasi 

va boshqalar kiradi. 

«Yo’naltiruvchi matn» metodining afzalliklari: 

O’quvchilarning ko’nikma va malakalari shakllanishiga olib kеladi; 

O’quvchilarning mustaqil o’rganish ko’nikmalarini shakllantiradi; 

O’quvchilarda  muloqot  qilish,  o’z  natijalarini  o’zi  tеkshirish  kuniklmalarini 

rivojlantiradi; 

O’quvchilarda ish-harakatlarn

i  rеjalashtirish,  mustaqil  qaror  qilish  kabi 

ko’nikmalarini rivojlantiradi. 

 

 

22 

«Yo’naltiruvchi matn» metodining kamchiliklari: 

Ko’p vaqt talab qiladi; 

Tanlangan mavzu o’quvchining bilim darajasiga mos kеlishi talab etiladi; 

O’qituvchidan katta tayyorgarlik ko’rish talab etiladi. 

7. «Muammoli vaziyat» metodi 

Muammoli vaziyat -  o’quvchilarga muammoli vaziyatlatni tahlil qilish va 

ularning yechimini topishga asoslangan metoddir. 

«Muammoli vaziyat» metodi uchun tanlangan topshiriqning murakkabligi 

o’quvchilarning bilim darajalariga mos k

еlishi  kеrak.  Ular  qo’yilgan  muammoning 

yechimini  topishga  qodir  bo’lishlari  kеrak,  aks  holda  yechimni  topa  olmagach, 

o’quvchilarning qiziqishlari so’nishiga, o’zlariga bo’lgan ishonchlarining 

yo’qolishiga olib kеladi. 

«Muammoli vaziyat» metodining afzalliklari: 

O’quvchilarda mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantiradi; 

O’quvchilar sabab, farq va ta'sirlarni topishni o’rganadilar; 

O’quvchilar bilim va tajribalarini baholash uchun yaxshi imkoniyat yaratiladi; 

O’quvchilar fikr va natijalarni tahlil qilishni o’rganadilar. «Muammoli vaziyat» 

metodining kamchiliklari: o’quvchilarda yuqori motivatsiya talab etiladi; 

Qo’yilgan muammo o’quvchilarning bilim darajasiga mos k

еlishi kеrak; 

Ko’p vaqt talab etiladi. 

8. «Aqliy hujum» metodi 

Aqliy hujum -  g’oyalarn

i gеnеratsiya (ishlab chiqish) qilish metodidir. «Aqliy 

hujum» metodi biror muammoni yechishda o’quvchilar tomonidan bildirilgan erkin 

fikr va mulohazalarni to’plab, ular 

orqali  ma'lum  bir  yechimga  kеlinadigan  eng 

samarali metoddir. Aqliy hujum metodining yozma va og’zaki shakllari mavjud.  

Og’zaki  shaklda  o’qituvchi  bеrgan  savol  o’quvchilarning har biri o’z fikrini 

og’zaki bildiradi. O’quvchilar o’z javoblarini aniq va qisqa tarzda bayon etadilar. 

Yozma  shaklida  esa  bеrilgan  savolga  o’quvchilar  o’z  javoblarini  qog’oz 

kartochkalarga qisqa va barchaga ko’rinarli tarzda yozadilar. Javoblar doskaga 

(magnitlar yordamida) yoki «pinbord» doskasiga (ilgaklar yordamida) 

mahkamlanadi.  

 

 

23 

«Aqliy hujum» metodining yozma shaklida javoblarn

i  ma'lum  bеlgilar 

bo’yicha guruhlab chiqish imkoniyati mavjuddir. Ushbu metod to’g’ri va ijobiy 

qo’llanilganda shaxsni erkin, ijodiy va nostandart fikrlashga o’rgatadi. 

Aqliy hujum metodidan foydalanilganda  o’quvchilarning barchasini jalb etish 

imkoniyati bo’ladi, shu jumladan, o’quvchilarda muloqot qilish va munozara olib 

borish madaniyati shakllanadi. O’quvchilarda o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki 

yozma ravishda bayon etish mahorati, mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi 

rivojlanadi. Bildirilgan fikrlarning baholanmasligi o’quvchilarda turli g’oyalar 

shakllanishiga olib k

еladi.  Bu  metod  o’quvchilarda  ijodiy  tafakkurni rivojlantirish 

uchun xizmat qiladi. 

«Aqliy hujum» metodi o’qituvchi maqsadiga qarab amalga oshiriladi: 

1. O’quvchilarning boshlang’ich bilimlarini aniqlash maqsad qilib qo’yilganda, 

bu metod darsning mavzuga kirish qismida amalga oshiriladi. 

2. 

Mavzuni takrorlash yoki bir mavzuni kеyingi mavzu bilan bog’lash maqsad 

qilib qo’yilganda - yangi mavzuga o’tish qismida amalga oshiriladi. 

3. O’tilgan mavzuni mustahkamlash maqsad qilib quyilganda -mavzudan 

so’ng, darsni mustahkamlash qismida amalga oshiriladi. 

Quyidagi rasmda «Aqliy hujum» metodi tarkibiy tuzilmasi kеltirilgan (1-rasm). 

«Aqliy hujum» metodini qo’llash bosqichlari quyidagilardan iborat: 

1. O’quvchilarga savol tashlanadi va ularga shu savol bo’yicha o’z javoblarini 

(fikr, mulohaza) bildirishlarini so’raladi; 

2. O’quvchilar savol bo’yicha o’z fikr-mulohazalarini bildirishadi; 

3. O’quvchilarning fikr-

g’oyalari  (magnitofonga,  vidеotasmaga,  rangli 

qog’ozlarga yoki doskaga) to’planadi; 

4. Fikr-g’oyalar ma'lum 

bеlgilar bo’yicha guruhlanadi; • 

5. Yuqorida qo’yilgan savolga aniq va to’g’ri javob tanlab olinadi. 

 

 

24 

 

1-rasm.. «Aqliy hujum» metodining tarkibiy tuzilmasi. 

«Aqliy hujum» metodini qo’llashdagi asosiy qoidalar: 

1. Bildirilgan fikr-g’oyalar muhokama qilinmaydi va baholanmaydi. 

2. Bildirilgan har qanday fikr-g’oyalar, ular hatto to’g’ri bo’lmasa ham 

inobatga olinadi. 

3. Bildirilgan fikr-

g’oyalami to’ldirish va yanada kеngaytirish mumkin. 

«Aqliy hujum» metodining afzallik tomonlari; 

Natijalar baholanmasligi o’quvchilarni turli fikr-g’oyalarning shakllanishiga 

olib kеladi; 

O’quvchilarning barchasi ishtirok etadi; 

Fikr-g’oyalar ochiq-oydin namoish etiladi; 

O’quvchilar boshlang’ich bilimlarini kеngaytirib ko’rish imkoniyati mavjud; 

O’quvchilarda mavzuga qiziqish uyg’otish mumkin. 

«Aqliy hujum» metodining kamchilik tomonlari: 

O’qituvchi tomonidan savolni to’g’ri qo’ya olmaslik ehtimoli; 

O’qituvchidan yuqori darajada eshitish qobiliyatining talab etilishi.