O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi tabiiy va iqtisodiy fanlar blok moduli bo‘yicha umumiy o‘rta ta’limning o‘quv dasturi

Fizik o‘zgaruvchi yulduzlar: sefeidlar, yangi va o‘ta yangilar. Sefeidlarning davrlari va yorqinliklari orasidagi bog‘lanish. Eruptiv o‘zgaruvchan yulduzlar. Yangi va o‘ta yangi yulduzlar. Ularning qoldiqlari.

Yulduzlarning evolyutsiyasi. Oq mittilar, neytron yulduzlar va “qora o‘ralar”. Yulduzlar evolutsiyasining asosiy bosqichlari. Oq mittilar, neytron yulduzlar va “qora o‘ralar”.

VI BOB. KOINOTNING TUZILISHI VA EVOLYUTSIYASI

(8 soat)

Galaktikamizning tuzilishi, tarkibi va aylanishi. Yulduzlarning sharsimon va sochma to‘dalari. Somon Yo‘li. Galaktikamizning tarkibiy qismi. Galaktikamizda Quyoshning o‘rni. Hulkar – sochma yulduz to‘dasi. Sharsimon yulduz to‘dalari.

Diffuz va chang tumanliklar. Chang tumanliklar: “Ko‘mir qopi” va “Ot boshi” tumanliklari. Gazsimon tumanliklar. Orion tumanligi. Tumanliklarning spektrlari.

Tashqi galaktikalar. Galaktikalarning sinflari va spektrlari. Noto‘ri, elliptik va spiral galaktikalar. Andromeda tumanligi – tashqi galaktika. Galaktikalarning Habbl sinflashtirishlari. Galaktikalarning spektri. Galaktikalargacha masofalarni aniqlash. Radiogalaktikalar va kvazarlar. Radionurlanish manbalari. Kvazarlar – Koinotning eng quvvatli va eng uzoq obyektlari.

Koinotning kengayishi. Habbl qonuni. Koinot rivojlanishi. Relikt nurlanish. Habbl doimiysi. “Qizilga siljish”.

Galaktikalarning Koinotda taqsimlanishi. Mahalliy galaktik to‘dalar. O‘ta galaktika va metagalaktika.

KOSMONAVTIKA ELEMENTLARI

(chuqurlashtirilgan 34 soat)

Kosmonavtika predmeti va uning boshqa fanlar bilan aloqasi. K.E. Siolkovskiy – kosmonavtikaning ilmiy asoschisi. Kosmonavtika rivojiga qo‘shgan taniqli olimlar. Kosmonavtikaning tabiiy fanlar va matematika bilan bog‘liqligi. Kosmonavtika inson xizmatida.

Raketa harakati qonunlari. Raketaning tortishish kuchi. Raketa uchirishning bosqichlari. Raketaning xarakteristik kattaliklari. Xarateristik tezlik va Siolkovskiy soni.