Таянч иборалар асосида визуал маълумотлар
2–илова
3-и
9- MAVZU
GURUHLARDA IJTIMOIY FAOLIYaTNI TAShKIL
ETISh.GURUHLARNING TURLARI. GURUHIY O‘ZARO MOSLIK, LIDeRIK
VA KONFORMIZM HODISALARI
9.1.
(ma'ruza
–2 soat, amaliy mashg‗ulot 2 soat )
Ma'ruzani olib borish texnologiyasi
1-ilova
Tayanch iboralar asosida vizual
ma'lumotlar
Dialog – ikki va undan ortiq kishilarning o„zaro og„zaki gaplashishi.
Dialogik nutq – nutq turlaridan bo„lib, bunda so„zlovchilar barobar teng,
birgalikda faollik ko„rsatadi.
Monologik nutq – bir odamning o„z fikrlarini og„zaki yoki yozma
ravishda ifodalash nutqi.
Muloqot – ikki yoki undan ortiq odamlarning o„zaro bir-biriga ta'sir
etishi.
Verbal – og„zaki ifodalangan nutq.
Noverbal - nutqsiz ifodalangan xarakat, mimika, xolatlarning boshqa
shaxsga yo„naltirilishi.
Kommunikativ – shaxslararo munosabatlarda biror ma'lumotning
yetkazilishiga qaratilgan tomoni.
Perseptiv – shaxslararo munosabatlarda biror vaziyatni, xolatni
tushunish, xis etishga qaratilgan tomoni.
Interaktiv – shaxslararo munosabatlarda bir-biriga ta'sir etishga
qaratilgan tomoni bo„ib, bunda shaxsning ijtimoiy mavqyei, roli muhim
omil sifatida kuzatiladi.
Dialog – ikki va undan ortiq kishilarning o„zaro og„zaki gaplashishi.
Dialogik nutq – nutq turlaridan bo„lib, bunda so„zlovchilar barobar teng,
birgalikda faollik ko„rsatadi.
Monologik nutq – bir odamning o„z fikrlarini og„zaki yoki yozma
ravishda ifodalash nutqi.
Muloqot – ikki yoki undan ortiq odamlarning o„zaro bir-biriga ta'sir
etishi.
Verbal – og„zaki ifodalangan nutq.
Noverbal - nutqsiz ifodalangan xarakat, mimika, xolatlarning boshqa
shaxsga yo„naltirilishi.
Kommunikativ – shaxslararo munosabatlarda biror ma'lumotning
yetkazilishiga qaratilgan tomoni.
Perseptiv – shaxslararo munosabatlarda biror vaziyatni, xolatni
tushunish, xis etishga qaratilgan tomoni.
Interaktiv – shaxslararo munosabatlarda bir-biriga ta'sir etishga
qaratilgan tomoni bo„ib, bunda shaxsning ijtimoiy mavqyei, roli muhim
omil sifatida kuzatiДиалог – икки ва ундан ортиқ кишиларнинг ўзаро
оғзаки гаплашиши.
Диалогик нутқ – нутқ турларидан бўлиб, бунда сўзловчилар
баробар тенг, биргаликда фаоллик кўрсатади.
Монологик нутқ – бир одамнинг ўз фикрларини оғзаки ѐки ѐзма
равишда ифодалаш нутқи.
Mavzuni jonlantirish uchun savollar
1.
Muloqot qanday amalga oshiriladi?
2.
Muloqotga ehtiyoj qanday sabablarga asosan
yuzaga keladi?
3.
M uloqot qanday vazifalarni bajaradi?
4.
Psixologik ta'sir vositalari qanday?
5.
Ta'sirning adresati - kim hisoblanadi?
6.
Professional tinglash texnikasiga nimalar
kiradi?
7.
Ijtimoiy psixologik trening nima?
8.
Treningga qo„yiladigan talablar qanday?
9.
Rolli o„yinlarning mohiyati nimada?
10.
Guruhiy munozaralar qanday o„tkaziladi?
105
Mashg‘ulot shakli
Mavzu bo„yicha ma'ruza
Ma'ruza rejasi
1. Shaxs va guruh. Referent guruh.
2. Guruhlarning turlari.
3. Guruh o„lchamlari va uning tizimi.
4
. Guruhdagi psixologik muhit va uni o„rganish.
O‘quv mashg‘ulotining
maqsadi
Guruhlarda ijtimoiy faoliyatni tashkil etish, guruhlar, ularning turlari, guruhlardagi
o‗zaro moslik, liderik, konformizm hodisalari haqida
umumiy tasavvurni berish.
Tayanch tushuncha va
iboralar
Referent guruh, agregatsiya, rasmiy, norasmiy guruh, uyushganlik, psixologik
moslik, sotsiometriya.
Pedagogik vazifalar:
O„quv faoliyati natijalari:
Shaxs va guruh munosabatlarini
o‘rganishdan maqsad bilan
tanishtiriladi;
Shaxs va guruh munosabatlarini o‗rganishdan maqsadni aytib bera oladilar;
Guruhlarning turlarini sanab
o„tiladi va tasnifi beriladi;
Guruhlarning turlarini va tasnifini aytib bera oladilar;
Guruh o„lchamlari va tizimi
mohiyati yoritiladi
Guruh o‗lchami va tizimini aytib bera oladilar;
Guruhlardagi psixologik
o„zaro moslikka oid
tushunchalar yoritib beriladi;
Guruhlardagi psixologik o‗zaro moslikka oid tushunchalarga ta'rif bera oladilar;
Guruhdagi psixologik muhit
va
uni o„rganish bilan
tanishtiriladi.
Mavzu bo„yicha ma'ruza
O‘qitish usullari
Ma'ruza, namoyish, blits-
so‗rov, pinbord texnikasi, aqliy xujum.
O‘qitish vositalari
Ma'ruza matni, komp'yuter texnologiyasi
(«
Psixologiya
»
fanidan elektron o
‗
quv-
uslubiy majmua), slaydlar.
O‘qitish shakllari
Frontal, kollektiv ish
O‘qitish sharoiti
Texnik vositalar bilan ta'minlangan, o‗qitish usullarini qo‗llash mumkin bo‗lgan o‗quv
xona.
Monitoring va baxolash
Kuzatish, og„zaki nazorat, yozma nazorat, o„quv topshiriq
106
Ma'ruzaning texnologik kartasi
Ish jarayoni bosqichlari vaqti
Faoliyatning mazmuni
Фаолиятнинг мазмуни
o„qituvchi
talaba
ўқитувчи
талаба
1
bosqich.
Kirish
(15
daqiqa)
1.1. O„quv darsining mavzusi va rejasini
aytadi. Tayanch ibora va tushunchalarni,
darsdan kutiladigan natijalarni
tushuntiradi.
1.2. Ma'ruza darsining maqsadi va o„qu
v
faoliyati natijalarini aytadi. Talabalarni
aqliy xujumga tortish uchun
jonlantiruvchi savollar beradi.
Tinglaydi va yozadi
Mavzu nomini yozib oladilar
Savollarga birlamchi javob beradilar.
1.1.
Ўқув дарсининг мавзуси ва
режасини
айтади. Таянч ибора ва
тушунчаларни, дарсдан
кутиладиган натижаларни
тушунтиради.
1.2. Маъруза дарсининг мақсади
ва ўқув фаолияти натижаларини
айтади. Талабаларни ақлий
хужумга тортиш учун
жонлантирувчи саволлар беради.
Тинглайди ва ёзади
Мавзу номини ёзиб
оладилар
Саволларга бирламчи
жавоб берадилар.
2
bosqich.
Asosiy
jarayon
(55
daqiqa)
2.1. Ma'ruza rejasining barcha savollari
bo„yicha vizual materialni namoyish
qiladi. (4- ilova)
Mavzuning asosiy joylarini yozib
olishlarini so„raydi.
Faollashtiruvchi savol-jav
ob o„tkazadi.
1.Shaxs va guruh deganda nimalarni
tushunasiz?
2. Guruhlarning qanday turlari bor, deb
o„ylaysiz?
3. Guruhlarning tizimi va psixologik
mohiyati nimadan iborat?
4. Jamoalarda psixologik o„zaro
moslikning qanday omillarini bilasiz?
Tinglaydi, o„rganadi,
Yozadi, aniqlaydi,
savollar beradi.
Asosiy joylarini yozadi
Savollarga javob beradi
2.1.
Маъруза
режасининг
барча
саволлари бўйича визуал материални
намойиш қилади. (4- илова)
Мавзунинг асосий жойларини ѐзиб
олишларини сўрайди.
Фаоллаштирувчи савол-жавоб ўтказади.
1.Шахс ва гуруҳ деганда нималарни
тушунасиз?
2. Гуруҳларнинг қандай турлари бор,
деб ўйлайсиз?
3. Гуруҳларнинг тизими ва психологик
моҳияти нимадан иборат?
4. Жамоаларда психологик ўзаро
мосликнинг
қандай
омилларини
биласиз?
Жавобларни
тўғрилайди
ва
хулосалайди.
Тинглайди
,
ўрганади,
Ёзади, аниқлайди,
саволлар беради.
Асосий жойларини
ёзади
Саволларга жавоб
беради
107
Javoblarni
to„g„rilaydi va xulosalaydi.
2.2. Mavzuning tayanch iboralarini
klaster usulida o„rganiladi. Mavzuga oid
bo„lmagan iboralar olib tashlanib, kerakli
tushuncha va iboralar qo„shiladi.
Javoblarni to„g„rilaydi va xulosalaydi. (5
-
ilova)
2.3. Talabalarga erkin fikr aytishga
ruxsat beriladi va ularni rag„batlantiradi.
Xar bir tayanch tushuncha va iboralarni muxokama
kiladi. Yozadi.
Javob beradi
2.2. Мавзунинг таянч
ибораларини кластер усулида
ўрганилади. Мавзуга оид
бўлмаган иборалар олиб
ташланиб, керакли тушунча ва
иборалар қўшилади. Жавобларни
тўғрилайди ва хулосалайди. (5
-
илова)
2.3. Талабаларга эркин фикр
айтишга рухсат берилади ва
уларни рағбатлантиради.
Хар бир таянч тушунча ва
ибораларни мухокама
килади. Ёзади.
Жавоб беради
3
bosqich.
Yakuniy
bosqich
(10
daqiqa)
3.1. Mavzu bo„yicha umumiy xulosa
qiladi.
3.2. Talabalarning bilim va
ko
„nikmalarini baxolaydi.
3.3. Navbatdagi mashg„ulotda
ko„riladigan masalani e'lon qiladi, va
mustaqil tayyorgarlik ko„rishlarini
so„raydi.
3.4. Talabalarga uyga vazifa qilib:
(1).“Guruh va shaxs” mavzusida esse
yozib kelish;
(2). Ma'ruza anjuman darsining dokladlar
mavzusiga tayyorlanib kelish
topshiriladi:
(3). Kelgusi mavzu e'lon kili-nadi va
seminarga tayyorlanib kelishni aytadi.
(4). O„zini
-
o„zi nazorat qilish uchun
savollar beradi. (6- ilova).
(5). Tavsiya etilgan adabiyotlarni
o„rganishga beradi.
tinglaydi
Mustaqil ishlash uchun topshiriqni yozib oladi
Dokladlar mavzusiga tayyorlanadi.
O„UMga qarang
3.1.
Мавзу бўйича умумий хулоса
қилади.
3.2.
Талабаларнинг билим ва
кўникмаларини бахолайди.
3.3. Навбатдаги машғулотда
кўриладиган масалани эълон
қилади, ва мустақил тайёргарлик
кўришларини сўрайди.
3.4. Талабаларга уйга вазифа
қилиб:
(1).―Гуруҳ ва шахс‖ мавзусида
эссе ёзиб келиш;
(2). Маъруза анжуман дарсининг
докладлар мавзусига тайёрланиб
келиш топширилади:
(3). Келгуси мавзу эълон кили-нади ва
семинарга тайѐрланиб келишни айтади.
(4). Ўзини-ўзи назорат қилиш учун
саволлар беради. (6- илова).
(5). Тавсия этилган адабиётларни
ўрганишга беради.
тинглайди
Мустақил ишлаш учун
топшириқни ёзиб
олади
Докладлар мавзусига
тайёрланади.
ль
Guruh – odamlarning birgalikdagi faoliyat mazmuni
yoki muloqotda bo„lish xarakteri kabi qator belgilarga
asoslangan ijtimoiy jamoa.
108
Amerikalik sotsiologlar referent guruhlarning bir necha turlarini farqlaydilar.
Normativ guruhlar. Shaxs bu guruhdagilarni ma'qullaydi, ularga amal qilishga hamisha
tayyor bo'ladi. Bunday guruhlarga, birinchi navbatda, oilani, diniy yoki milliy uyushmalarni,
kasbiy guruhlarni ki-ritish mumkin. Masalan, o'zbek xalqi uchun dasturxon atrofiga o'tir-gan
zahoti yuziga fotiha tortish, mezbonlarning mehmonlarga «xush kelibsizlar» deyishlari
norma hisoblanadi va har bir oilada shunday harakatlarga nisbatan ijobiy ustanovka
shakllanadi.
Qiyoslash guruhlari. Shaxs bu guruhga kirishga, uning ma'qulla-shiga muhtoj boimaydi,
lekin o'z harakatlarini j'o'lga solishda unga asoslanadi. Negativ guruhlar. Shaxs ularning
xatti-harakatlaridan ataylab voz kechadi. Chunki bunday guruhlar uning shaxsiy
qarashlaridan mutlaqo farq qiladi.
Diffuz guruh stixiyali, tasodifan to'plangan va shaxslararo muno- ? sabatlar bevositalik
asosida qurilgan kishilar birligidir. Bu guruhlar miqdori bir necha kishidan minglab kishini
tashkil qilishi mumkin, masalan, avtobus bekatida to'planib turgan odamlar diffuz guruhiga
kiradi. Diffuz guruh ma'lum vaqt saqlanib tursa, guruh iy tabaqalanish boshlanadi, ya'ni lider
ajralib chiqadi.
Guruh ma'lum ijtimoiy faoliyat maqsadlari asosida to'plangan, muloqot ehtiyojlari
qondiriladigan insonlar uyushmasidir. Demak, guruh uchun ikkita asosiy mezon mavjud:
biror-bir faoliyatning bo'lishi hamda u yerda odamlarning o'zaro muloqoti uchun
imkoniyatning mavjudligi.
Guruhlarning turlari. Kundalik hayotda shaxs muloqotda bo'ladi-gan, vaqtini birgalikda
o'tkazadigan kishilar guruhi ham turli xil bo'-ladi. Masalan, agar odamlar ko'chada tasodifiy
hodisaning tomoshabi-ni bo'lib turishgan bo'lsa, ularni psixologiya tilida guruh emas, olo-
mon deb atashadi. Haqiqiy guruh uchun o'sha odamlarning barchasiga aloqador umumiy
faoliyat va hamkorlik qilish, bir-birlariga ta'sir ko'r-satish imkoniyati bo'lishi kerak.
Amerikalik psixolog C. Kuli hamkorlikning darajasiga ko'ra, gu-ruhlarni birlamchi va
ikkkilamchi turlarga bo'lib o'rganishni taklif etadi. Birlamchi guruhda shaxslararo o'zaro ta'sir
yuzma-yuz, bevosi-ta ro'y beradi. Masalan, oila davrasida, sinfda hisobchilar xonasida
109
o'tirganlar birinchi guruhga misoldir.
Ikkinchi guruhdagi odamlarning har doim ham bevosita muloqotda bo'lish imkoniyatlari
bo'lmaydi. Ular o'rtasidagi munosabat va o'zaro ta'sir bilvosita bo'ladi.
Jamoa - maqsadlari jamiyat maqsadiga mos keladigan umumiy faoliyat bilan birlashgan
odamlar guruhi. Jamoa o'spirin va yoshlar-ning shaxsini shakllantirish uchun eng qulay
shart-sharoitlar yaratila-digan birlik hisoblanadi. Oila jamoasi, maktabdagi o'quv-tarbiya
jamoasi, korxona jamoasi, nihoyat kechagi maktab o'quvchilari o'rta ma'lumot olganidan
keyin borib qo'shiladigan mehnat jamoalari shun-day bir ijtimoiy muhit hisoblanadiki, unda
shaxsning voyaga yetishi va har tomonlama rivojlanishi yuz beradi.
2. Jamoa va guruhlarda shaxslararo munosabat
Guruhga kiruvchi odamlar bir-birlariga va guruhning faoliyatiga nisbatan bir xil nuqtai
nazarda bo'lmaydilar. Guruhning har bir a'zosi o'zining ishchanligi va shaxsiy fazilatlariga,
o'z maqomiga, ya'ni lining guruhda tutgan o'rni haqida dalolat beradigan, mustahkamlab
qo'yilgan huquq va burchlariga, uning xizmatlari va fazilatlarini guruhning tan olishi yoki
olmasligini aks ettiradigan nufuziga binoan Ciiruhdagi shaxslararo munosabatlar tizimida
muayyan mavqeiga ega noiadi.
Psixologiyada guruh ichidagi tabaqalanishning ikkita asosiy tizimi sotsiometrik va
referentometrik afzal ko'rish va tanlashlar alohida ajralib turadi.
PSIXOLOGIYA
fanidan
TEST SAVOLLARI
1.
Psixologiya so‟zi qanday ma‟noni bildiradi?
«Psixologiya» so‟zi ikkita grek so‟zlaridan – «psychye» – jon, ruh va «logos» – ta‟limot, degan
ma‟noni bildiradi
«Psixologiya» so‟zi qadimgi yunon ma‟budasi ismidan olingan
«Psixologiya» so‟zi ikkita grek «psychye» va «logos» so‟zlaridan olingan bo‟lib, shaxs degan
ma‟noni anglatadi
to‟g‟ri javob yo‟q
2.
Psixologiyaning predmeti nima?
110
konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulq-atvori va turli ichki kechinmalari, amallari va faoliyatlarining
o‟ziga xos tarzda ongi tomonidan aks ettirilishidir
psixika
Individ
a va b javoblar to‟g‟ri
3.
Psixikaning namoyon bo‟lish shakllari qanday?
bilish jarayonlari
psixik jarayonlar, psixik holatlar
psixik jarayonlar, psixik holatlar, shaxs xususiyatlari
psixik jarayonlar, psixik xususiyatlar
4.
Bilish jarayonlariga nimalar kiradi?
apatiya, qiziquvchanlik, hayratlanish, sezgi, idrok, xotira, ishonchlilik, ijodiy ruhlanish
sezgi, idrok, xotira, tafakkur, xayol, nutq, diqqat
sezgi, tafakkur, temperement, xarakter, qobiliyatlar, iqtidor, intellekt
emosiya, idrok, xayol, nutq, diqqat, xarakter, intellekt, xulq-atvor, ish uslubi
5.
Qaysi javobda psixik holatlar to‟g‟ri berilgan?
emosiya, e‟tiqod, bardamlik, tetiklik, apatiya, qiziquvchanlik, hayratlanish, ishonchlilik, ijodiy
ruhlanish
apatiya, qiziquvchanlik, hayratlanish, sezgi, idrok, xotira, ishonchlilik, ijodiy ruhlanish
yo‟nalishlar, temperement, xarakter, qobiliyatlar, iqtidor, intellekt, xulq-atvor, ish uslubi
emosiya, idrok, xayol, nutq, diqqat, xarakter, intellekt, xulq-atvor, ish uslubi
6.
Qaysi javobda shaxs xususiyatlari ketma-ketiligi to‟g‟ri berilgan?
emosiya, idrok, xayol, nutq, diqqat, xarakter, intellekt, xulq-atvor, ish uslubi
sezgi, tafakkur, temperement, xarakter, qobiliyatlar, iqtidor, intellekt
yo‟nalishlar, temperement, xarakter, qobiliyatlar, iqtidor, intellekt, xulq-atvor, ish uslubi, mas‟uliyat
sezgi, idrok, xotira, tafakkur, xayol, nutq, diqqat
7.
Psixologiyaning fanlaro aloqasini necha blokka bo‟lish mumkin?
2 ta: ijtimoiy-gumanitar va iqtisodiyot
3 ta; ijtimoiy-gumanitar; tabiiy, aniq va texnika; iqtisodiyot
5 ta; ijtimoiy-gumanitar; tabiiy; aniq; texnika; iqtisodiyot
4 ta; ijtimoiy-gumanitar; tabiiy; aniq va texnika; iqtisodiyot
8.
AQShda muhandis psixolog qanday vazifani bajaradi?
odam va texnika o‟zaro munosabatlariga oid psixologik muammolar bilan shug‟ullanadi
111
odam-texnika ti-zimidagi o‟zaro munosabatlar xususida bilimlarga ega bo‟lib, texnik moslamalarni
ishlab chiqishda ishtirok etadi
shaxsiy muammolarni hal qilish yuzasidan tavsiyalar berib, testlar o‟tkazadi
muloqot malakalari oshirish, shaxsning o‟z imkoniyatlarini takomillashtirish bo‟yicha treninglar
o‟tkazadi
9.
RFda maktab psixologi qanday vazifani bajaradi?
shaxsiy muammolarni hal qilish yuzasidan tavsiyalar berib, testlar o‟tkazadi
muvaffiqiyatli o‟qishga xalaqit beruvchi omillarni diagnostika qiladi
Dostları ilə paylaş: |