O'zbekistonda sement sanqati

2. Ilmiy-texnika taraqqiyotining sement sanoatidagi samaradorligi. 
Mamlakatimiz qurilish materiallari sanoati zamonaviy asbob-uskuna, ilg'or 
texnoiogiya va ishlab chiqarishning potok-konveyer usullari, avtomatlashtirishning 
zamonaviy vositalaridan foyda-lanishga asoslangan, yuqori darajada rivojlangan 
sanoat tarmog'iga aylanmoqda. Natijada qurilish materiallari sanoatining hozirda 
bir qancha muhim tarmoqlari, ya'ni sement, yig'ma temir-beton, asbosement ishlab 
chiqarish vujudga keldi. 
Eng keng tarqalgan qurilish materiallaridan biri - sement qurilish «noni»dir. 
Yuqorida qayd qilib o'tilgan murakkab vazifa - sement sanoatini texnik jihatdan 
qayta qurollantirish va shu yo'l bilan texnologik jarayonlarning yuqori 
samaradorligiga erishish, bu sohaning jadallik bilan rivojlanishiga olib keladi. 
Ushbu tarmoqning texnikaviy bazasini quyidagi muhim omillar bo'yicha 
yanada rivojlantirish mumkin: 
Yangi va yanada unumli pechlar, tegirmonlar, shuningdek, boshqa turdagi 
asbob-uskunalar (agregatlar, mashina, mexanizm va apparatlar)ni joriy etish va 
o'zlashtirish. 
Asbob-uskunalarni modemizatsiyalash. 
Mavjud texnologik jarayonlarni takomillashtirish va yangi texnologik 
jarayonlarni joriy qilish. 
Ishlab chiqarishdagi og'ir va sermehnat ishlarni mexanizatsiyalashtirish 
hamda kompleks avtomatlashtirish. 
Ilmiy tadqiqotlar natijalarini ishlab chiqarish amaliyotiga tatbiq etish. 
Materiallar va yonilg'ilarning yangi turlarini ishlatish, asosiy hamda 
yordamchi materiallar xomashyosining sifatini yaxshilash. 
Sement sanoati korxonalarining texnik darajasini oshirishning asosiy 
yo'nalishlaridan biri yangi, ko'p quvvatli asbob-uskunalar yaratish va 
o'zlashtirishdir. Shuni aytish kerakki, sement ishlab chiqarish hajmi faqat yangi 
zavodlar qurish hisobiga emas, balki klinker kuydiriladigan pechlar va maydalash 
agregatlarining yangi turlarini joriy qilish bilan ham oshiriladi. Hozirgi vaqtda qo'l-
lanilayotgan uzunligi 150-185 m, diametri 4-5 m bo'lgan aylanuvchi pechlar 
o'rniga yaqin vaqtiarda dunyoda eng yirik pechlar - uzunligi 230 m va diametri 7 m 
bo'lgan, soatiga 125 tonna yoki yiliga 1 million tonna klinker ishlab chiqarish 

---

6 
quvvatiga ega bo'lgan pechlar, shuningdek, diametri 7 m, uzunligi 95 m va siklon 
issiqlik almashtiruvchisi bo'lgan pechlar qo'llaniladi. Yangi pechlar 150 metrli 
pechlarga nisbatan 5 marta, 185 metrli pechlarga nisbatan esa 1,7 marta unumli. 
Tonna quvvat hisobidagi solishtirma kapital sarflar 40-15%, klinker kuydirish 
tannarxi 20-10% kam. Mamlakatimizda Navoiy shahridagi zavodda ikkita shunday 
liniya mavjud. 
Yuqori unumli asbob-uskunalar qoilashning katta iqtisodiy samara berishiga 
Ohangaron sement kombinatida ishga tushirilgan 7 kilometr uzunlikdagi lentali 
transportyor yaqqol misol bo`ladi. U maydalash fabrikasidan ohaktosh yetkazib 
beradi. O'n yillar mobaynida bu transportyor nuqsonsiz ishlamoqda. Lentaning 
tutashadigan qismlari uzilib qolsa, vulkanizatsiya usulida biriktiriladi. O'n yillar 
mobaynida umumiy uzunligi 14000 metrlik lentaning 700 metri yoki 5 foizi 
almashtirildi. Uch smenali ishda transportyorga 26 kishi xizmat qiladi. Avtomobil 
transportiga qaraganda transportyorda tashilganda xomashyoning tannarxi ancha 
kamaymoqda. 
Texnika yutuqlarini joriy etishning yana bir yo'li asosiy texnoiogiya asbob-
uskunalarini modemizatsiyalash bo'yicha kompleks ishlar olib borishdir. Masalan, 
Ohangaron sement zavodida pech muzlatkichlari va yuritmalarini o'zlashtirish 
orqali aylanuvchi pechlardan foydalanish ancha yaxshilandi, natijada ulardan 
foydalanish koeffitsiyenti 1-1,5% ortdi. Bekobod sement kombinatida aylanuvchi 
pech qayta ta'mirlandi (diametri 3 metrdan 3,6 metrgacha kattalashtirildi). Natijada 
mehnat unumdorligi ortdi. Hozirgi kunda boshqa pechlar ham qayta 
ta'mirlanmoqda. 
1 - jadvalda ko'rinib turibdiki, 3,6x3,3x3,6x150 m o'lchamli pechlarda qayta 
ta'mirlash ishlarini olib borish, ularni 170 metrga qadar uzaytirish, diametrini esa 4,
6-5 metrgacha kengaytirish, takomillashgan klinker sovitgichlar o'rnatish 
pechlarning samaradorligini oshiradi. Bundan tashqari, pechlar yanada 
takomillashgan tayanch qurilma konstruksiyalarga, kuydirish jarayonlarini 
avtomatik rostlash tizimini, pechning holatini va korpus qizishini kuzatuvchi 
apparatlarga ega bo'lishi kerak.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

7 
1-jadval. 
Qayta ta'mirlangan pechlarda mahsulot ishlab chiqarish haqidagi ha'zi 
ma'lumotlar («Yujgiprosement» ma'lumotlari).