Oʻzbekistondagi korrupsiya eng rivojlangansohalar va ularga qarshi kurash reja

Korrupsiyani oʻlchash usullari xilma-xilligiga qaramay, mutaxassislar korrupsiyaning aniq xarajatlari va oqibatlarini aniqlashda jiddiy muammolarga duch kelmoqdalar:

• 
  korrupsiya xatti-harakatlari odatda yashirin boʻlib, bu ularni aniqlash va yozishni qiyinlashtiradi; korrupsiya faoliyati toʻgʻrisida koʻpincha xabar berilmaydi, chunki toʻlashi kerak boʻlganlar qasos olinishidan yoki biron-bir darajada jinoyat uchun javobgarlikni oʻz zimmalariga olishlari mumkinligidan qoʻrqishadi;
  
• 
  korrupsiya turli shakllarni oladi – oʻgʻrilik, firibgarlik, qarindoshchilik, poraxoʻrlik, tovlamachilik va pul yuvish (otmыvaniye), bu korrupsiya amaliyotini yagona indikator koʻrinishida qamrab olish imkonsiz ekanini koʻrsatadi. Masalan, biror bir ishda mansabdan foydalanib oʻz yaqin kishisiga yordam berish (boshqalar zarari hisobiga) va buning uchun toʻlov olmaslik, mohiyatan korrupsiya, lekin buni aniqlashning deyarli iloji yoʻq.
  

Oʻzbekistonda korrupsiya dinamikasi
Oʻzbekiston korrupsiyaga qarshi kurashda uzoq muddatli ijobiy dinamikani namoyish etuvchi 16 ta davlat qatoriga kiradi.
Transparency International xalqaro tashkilotining korrupsiyani idrok etish indeksi boʻyicha, 2010-yildan beri Oʻzbekiston har yili oʻz mavqeyini yaxshilab kelmoqda. 2019-yilda Oʻzbekiston 25 ball bilan 180 davlat ichida 153-oʻrinni egallagan, 2010-yilda esa u 16 ball bilan 172-oʻrinda turgan edi.
Transparency International xalqaro korrupsiyaga qarshi barometrining 2016-yildagi maʼlumotlariga koʻra, Oʻzbekistondagi respondentlarning atigi 18 foizi pora bergani haqida xabar bergan va ularning atigi 23 foizi korrupsiyani mamlakatdagi uchta eng jiddiy muammolardan biri sifatida qayd etgan. Aholi soʻrovlariga koʻra, eng korrupsiyalashgan soha vakillari – yoʻl-patrul xodimlari (respondentlarning 17 foizi ularga pora berganligini tan olgan), taʼlim va tibbiyot xodimlari (respondentlarning 16 foizi buni tan olgan). Respondentlarning korrupsiya toʻgʻrisida xabar berishiga nima toʻsqinlik qiladi degan savolga, 39% ular bu savolga javobni bilmasliklarini aytishgan va ikkinchi eng keng tarqalgan javob “Salbiy oqibatlardan qoʻrqish tufayli” boʻlgan (17%).
Jahon banki korxonalar oʻrtasida oʻtkazgan soʻrovida firmalarga oltita turli bitimlar, jumladan soliqlarni toʻlash, ruxsatnomalar yoki litsenziyalar olish va davlat xizmatlariga ulanish boʻyicha pora berish taklif qilingan vaziyatni baholashga urinadi. Ushbu tadqiqot natijalariga koʻra, Oʻzbekistondagi vaziyat dunyo va Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasidagi oʻrtacha koʻrsatkichlarga qaraganda yaxshiroq. Masalan, Oʻzbekistonda soʻrovda qatnashgan barcha firmalarning atigi 6 foizi oʻz amaliyotida pora talab qilinishi bilan duch kelganligini taʼkidlagan, dunyoda bu koʻrsatkich 17 foizni, Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasida esa 11 foizni tashkil etadi.
Jamoatchilik fikrini oʻrganish natijalariga koʻra, “Ijtimoiy fikr” markazi baʼzi joylarda korrupsiya va poraxoʻrlik darajasi yuqori darajada ekanligini aniqlagan. Masalan, fuqarolar fikriga koʻra, 2018-yilda sogʻliqni saqlash va tibbiyot sohasi korrupsiya va poraxoʻrlikka eng koʻp moyil boʻlgan – buni respondentlarning 43,7 foizi qayd etgan. Keyingi yoʻnalishlar taʼlim (39,4%) va soliq sohasi (12,2%).
Xuddi shu markaz tomonidan oʻtkazilgan “Jamoatchilik fikri koʻzgusida korrupsiyaga qarshi kurashish” soʻrov natijalariga koʻra, 2018-yilda sogʻliqni saqlash tizimi, ishga qabul qilish jarayoni, oliy va xalq taʼlimi tizimi Oʻzbekistondagi eng korrupsiyalashgan sohalar qatoriga kiritildi. Soʻng quyidagi sohalar: sudlar, prokuratura organlari, Ichki ishlar vazirligi, soliq organlari va sanitariya-epidemiologiya nazorati.
Oʻzbekistonda aniqlangan korrupsion huquqbuzarliklar davlat korxonalari va muassasalari, ichki ishlar organlari va banklar eng korrupsiyalashgan sohalar ekanligidan dalolat beradi. Ushbu joylarning aksariyati aholi tomonidan soʻrov davomida aniqlangan joylarga toʻgʻri keladi. Shu bilan birga, mansabdor shaxslar tomonidan 2013-yildan 2017-yilgacha sodir etilgan korrupsiyaga oid jinoyatlar 43 foizga kamaygan, aynan prokuratura organlari tomonidan 2015-yildan 2017-yilgacha turli korrupsion jinoyatlar uchun 14 171 shaxsga (2015-yil – 6853, 2016-yil – 4524, 2017-yil – 2794) qarshi 8572 ta jinoyat ishi qoʻzgʻatilgan (2015-yil – 3778, 2016-yil – 2860, 2017 – 1934).