O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

2.
 
Ta’limning milliy modelining shakllanishi, rivojlanishi va sohadagi 
muammolar. 
So‘nggi yillarda ta’lim tizimini isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini 
belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil 
fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi 
bosqichga ko‘tarish masalasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 
Mirziyoyev tomonidan o‘tkazilgan ko‘plab yig‘ilishlar va soha vakillari bilan bo‘lgan 
uchrashuvlarda muhokama qilindi. 
Darhaqiqat, davlatimiz rahbari Prezidentlik faoliyatining dastlabki kunlaridan 
boshlab yurtimizda innovatsion va kreativ fikrlaydigan zamonaviy kadrlar tayyorlash, 
yoshlarni vatanparvarlik ruhida, yuksak ma’naviyat egalari qilib tarbiyalash, shu 
maqsadda ta’lim tizimini takomillashtirish masalalariga alohida e’tibor qaratib 
kelmoqda. 
Ma’lumki, murakkab o‘tish yillarida maktablardagi ma’naviy-ma’rifiy muhit, 
o‘qituvchi kasbining obro‘yi, nufuzi pasayib ketgani, yangi davr pedagoglarini 
tarbiyalash, pedagogika fanini rivojlantirish, innovatsion ta’lim texnologiyalarini 
joriy etishga yetarli e’tibor berilmagani sohada bir qator jiddiy muammolarni keltirib 
chiqardi. Keyingi yillarda ana shu muammolarni samarali hal etish, kadrlar tayyorlash 
tizimini tubdan takomillashtirish bo‘yicha mamlakatimizda ulkan ishlar amalga 
oshirilmoqda. Jumladan, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan xalq ta’limi 
tizimiga oid 6 ta farmon va qarorlar, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 21 ta qarori qabul qilinib, bu sohadagi islohotlarning 
huquqiy-me’yoriy asoslari mustahkamlandi. Ota-onalar, jamoatchilikning istaklari 
inobatga olinib, yurtimizda 11 yillik maktab ta’lim tizimi qayta tiklandi. 

---

148 
2017-2019-yillarda respublika miqyosida 157 ta umumta’lim maktabi yangidan 
qurildi. 
Ulug‘ allomalarimiz - Mirzo Ulug‘bek va Muhammad Xorazmiy nomidagi 
iqtidorli bolalar maktablari, Hamid Olimjon va Zulfiya, Erkin Vohidov, Abdulla 
Oripov, Ibroyim Yusupov, Ishoqxon Ibrat, Muhammad Yusuf, Halima 
Xudoyberdiyeva nomlari bilan atalgan ijod maktablari, “Temurbeklar maktabi”, 
Prezident maktablari, xususiy maktablar singari yangi va zamonaviy namunadagi 
ta’lim dargohlari tashkil etildi. Ta’lim-tarbiya ishlarini samarali olib borishda erkak 
o‘qituvchilarning alohida o‘rni va ta’siri borligi hisobga olinib, ko‘rilgan aniq 
chora-tadbirlar natijasida xalq ta’limi tizimiga 12 ming 871 nafar erkak o‘qituvchi 
qaytdi. 
Pedagog xodimlar mehnatini rag‘batlantirish bo‘yicha ham katta ishlar 
qilinmoqda. 2017-2020-yillar oralig‘ida o‘qituvchilarning ish haqi o‘rtacha 2,5 
barobar oshirildi. Uzoq tumanlarga borib ishlayotgan pedagog kadrlar mehnatini 
rag‘batlantirish bo‘yicha aniq mezonlar belgilandi. Ularga 50 foizgacha qo‘shimcha 
oylik ustamalar to‘lanmoqda. Bu olis hududlarda yetishmayotgan mingdan ziyod 
o‘qituvchini jalb etish imkonini berdi. 
Shuni alohida qayd etish kerakki, respublikada ta’limning yangi tizimini 
amalga oshirishda O‘zbekiston hukumati tariximizdagi ta’lim jarayonlarini o‘rganib 
chiqib, ta’limni isloh qilish dasturini tayyorladi. Barcha e’tibor ta’lim tizimlari 
demokratik va insonparvarlik tamoyillari asosida takomillashtirilib, uning 
moddiy-texnik bazasini zamon va davr talablari darajasiga ko‘tarish va O‘zbekiston 
ma’rifiy salohiyatini kuchaytirishga qaratildi. 
Mamlakatimizda yangicha ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda shakllanayotgan 
maktabgacha ta’lim tizimi bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Statistik 
ma’umotlarda keltirilishicha, 2006-yilda 6565 ta maktabgacha ta’lim muassasasi 
bo‘lib, unda 571157 nafar bola ta’lim-tarbiya olgan. 59595 nafar pedagog xodim shu 
sohaga jalb etilgan. Ammo bu raqam shuni ham ko‘rsatadiki, bu paytda atigi 21,4 
%gina maktabgacha bolalar qamrab olingan edi. Ushbu masalalarning yechimini 
topish jarayonida maktabgacha ta’lim muassasalarining yangi tarmog‘i, ya’ni xususiy 
sektor ulushining ortganini ko‘rish mumkin. Masalan, “Xonadon bog‘chasi”, “Fermer 
xo‘jaligi bog‘chasi”, “Bolalar bog‘chasi - boshlang‘ich maktab” majmualari vujudga 
kelmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 30- 
sentabrdagi Qaroriga muvofiq yurtimizda birinchi marta Maktabgacha ta’lim vazirligi 
tashkil etildi. O‘tgan qisqa davrda 980 dan ortiq bog‘chalar ishga tushirildi. So‘nggi 
2019-yili respublika bo‘yicha bolalar bog‘chalarining soni 1 ming 400 taga ortib, 6 
ming 367 taga yetdi. Ularda ta’lim va tarbiya ishlari mazmun hamda sifat jihatidan 
eng ilg‘or usul va vositalar yordamida olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasining 
Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev Oliy majlisga Murojaatida O‘zbekistonda ta’lim 
tizimining taraqqiyoti davlat siyosatining ajralmas qismi ekanligini ta’kidlab shunday 
dedi: “Uchinchidan, ilm- fan, zamonaviy va uzluksiz ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish zarur. Xalqimizda “ta’lim va tarbiya beshikdan boshlanadi” degan 

---

149 
bir hikmatli so‘z bor. Faqat ma’rifat insonni kamolga, jamiyatni taraqqiyotga 
yetaklaydi. Shu sababli, ta’lim sohasidagi davlat siyosati uzluksiz ta’lim tizimi 
prinsipiga asoslanishi, ya’ni ta’lim bog‘chadan boshlanishi va butun umr davom etishi 
lozim”. 
Ta’lim tizimi aholining katta qismini jalb qiladi. Umumiy o‘rta ta’lim uzluksiz 
ta’lim tizimidagi asosiy bo‘g‘in bo‘lib, u bilimlarning zarur hajmini beradi, mustaqil 
fikrlash, tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba ko‘nikmalarini rivojlantiradi. 
Tarixiy ma’lumotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, 2000-yil boshiga kelib, 
mamlakatimizda 61 ta oliy, 25 ta o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, shu jumladan, 75 ta 
kollejlarda 360 mingdan oshiq talaba tahsil oldi. O‘zbekistonda 2006-yilda 9748 ta 
maktab bo‘lib, ularda 5 mln 926860 ta o‘quvchilar ta’lim oladi. Ular uchun 451567 ta 
o‘qituvchilar faoliyat yuritib 463 nomda 16,8 mln nusxa darslik nashr etiladi. 
Pedagog xodimlarni namunaviy arzon uy-joylar, avtotransport bilan ta’minlash 
maqsadida uzoq muddatli imtiyozli kreditlar berish, ularning oila a’zolariga 
tadbirkorlik faoliyati uchun imtiyozli kreditlar ajratish tizimi yo‘lga qo‘yildi. 
2019-yildan boshlab mutaxassis o‘qituvchilarning oshirilgan haqi miqdori 54 foizga, 
oliy toifali pedogoglarniki esa 64 foizga yetkazildi. Ushbu harakatlar natijasida 
2018-yilda umumiy o‘rta ta’lim maktablari 16 ming nafar oliy ma’lumotli yosh 
kadrlar bilan to‘ldirildi. Qariyb 13 ming nafar erkak o‘qituvchilar maktablarga 
qaytishdi. Professor-o‘qituvchilar oyligi va mavqeyini oshirish siyosati tizimli davom 
ettirilmoqda. Oylik maoshlari bir necha barobar oshirildi. Ilg‘or o‘qitish tizimini 
kengroq joriy etish, ilmiy tadqiqot ishlarini rag‘batlantirish maqsadida 20 foizdan 60 
foizgacha ustama haq to‘lash o‘z natijasini ko‘rsatdi. 
Maktablardagi ma’naviy-tarbiyaviy ishlarni yangicha asosda tashkil etish, 
“Milliy g‘oya”, “Odobnoma”, “Dinlar tarixi”, “Vatan tuyg‘usi” kabi fanlarni 
birlashtirgan holda yagona “Tarbiya” fani joriy qilindi. Maktablarga buyuk allomalar, 
davlat va siyosat arboblari, mashhur sarkarda ajdodlarimizning nomlarini berish 
yo‘lga qo‘yildi. 
Maktablarda 10-11-sinflar joriy etilib, kollejlarda kontingent qisqarishi 
munosabati bilan mavjud moddiy-texnika bazasidan samarali foydalanish maqsadida 
7 ta kollej va akademik litsey negizida yangi 3 ta oliy ta’lim muassasasi filiallari va 1 
ta oliy o‘quv yurti tashkil etildi. 
Umuman aytganda, xalqimiz qadimdan ilm va ma’rifatga intilib kelgan. Istiqlol 
yillarida ushbu soha davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari qatoridan o‘rin oldi. 
Buni olib borilayotgan keng ko‘lamdagi islohotlar yaqqol tasdiqlaydi. Bu jarayonda 
jismonan sog‘lom, ma’naviy yetuk barkamol yoshlarni tarbiyalash va ularning bilim 
olishi bo‘yicha bergilangan vazifalarning amalga oshirilishi mamlakatimizda farovon 
hayotni ta’minlashning muhim omili bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, ustoz va 
shogirdlarning birgalikdagi sa’y-harakatlari, olimlarning fidokorona mehnatlari 
tufayli masofaviy ta’lim va onlayn dars berishda ham ijobiy tajribalar to‘plandi. 
Endilikda uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirish, malakali kadrlar siyosatini 
rivojlantirishni hamda uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash borasida 
qilinayotgan ishlar muhim ahamiyat kasb etadi. Shunigdek, ta’lim va o‘qitish sifatini 

---