O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

155 
ulkan hissa qo‘shildi. 
4.
 
Ta’lim sohasida xalqaro hamkorlikning yo‘lga qo‘yilishi. 
Ta’lim tizimidagi islohotlar jarayonida xorijiy davlatlardagi yetakchi oliy 
o‘quv yurtlari bilan hamkorlik aloqalarini kuchaytirish, o‘quv jarayonini xalqaro 
ta’lim standartlariga moslashtirish masalasiga ham e’tibor qaratilib, 2018 -yilda ilk 
bor xalqaro tajribalar asosida oliy ta’lim muassasalarining milliy reytinggi yaratildi, 
ta’lim tizimi va ilmiy tadqiqot jarayoni tahlil etildi. 
Mazkur tahlil sohada qator muammo hamda kamchiliklar borligini ko‘rsatdi. 
Xususan, oliy ta’lim muassasalari qabul kvotasi qamrovi umumta’lim maktablari, 
akademik litsey va kasb-hunar kolleji bitiruvchilarining atigi 7-9 foizini tashkil etardi. 
Bu ko‘rsatkich Rossiyada 74, Koreya respublikasida 96 foizdir. 
Ta’lim tizimini takomillashtirish jarayonida 2019-yilda respublika miqyosida 
jami 14 ta yangi oliy ta’lim muassasasi tashkil etildi, ulardan 6 tasi mahalliy oliy 
ta’lim muassasasining filiali, 8 tasi xorijiy oliy ta’lim muassasalarining filiali edi. 
Yangi tashkil etilgan 14 ta oliy ta’lim muassasasida 40 ta yangi ta’lim yo‘nalishi 
(bakalavriatura) va 41 ta yangi mutaxassislik (magistratura) ochildi. 
Oliy ma’lumotli kadrlarga bo‘lgan ehtiyoj yuqori bo‘lgan olis, chekka va tog‘li 
hududlarda joylashgan umumta’lim maktablari uchun maqsadli qabul ko‘rsatkichlari 
belgilandi. 
Natijada yoshlarning oliy ta’lim bilan qamrovi 20 foizga yetkazildi. Oliy ta’lim 
muassasalarida talabalar soni 423 ming nafardan oshdi (2016-yilda 273 ming nafar). 
2019-yili Oliy ta’lim muassasalariga qabul ko‘rsatkichlari 121 mingdan oshdi 
(2016-yilga nisbatan ikki barobar). 
Magistraturaga qabul 7705 tani tashkil etib, 2016-yilga nisbatan 1,5 barobarga 
(54 %) oshirildi. Bunda tabiiy va muhandis-texnik soha mutaxassisliklari bo‘yicha 
to‘liq davlat granti asosida belgilandi hamda davlat granti ulushi 54 %ga oshirildi. 55 
ta oliy ta’lim muassasasida 21 ta xorijiy davlatning (AQSh, Germaniya, Turkiya, 
Finlyandiya, Fransiya, Gollandiya, Indoneziya, Isroil, Italiya va boshqa) yetakchi 
universitetlari bilan hamkorlikdagi qo‘shma ta’lim dasturlar asosida 83 ta ta’lim 
yo‘nalishi (bakalavriatura) va 64 ta mutaxassislik (magistratura) bo‘yicha kadrlar 
tayyorlash yo‘lga qo‘yildi. 
2019-yili respublikamizdagi oliy o‘quv yurtlari soni 60 foizga oshib, 116 taga 
yetdi. Ular orasida nufuzli xorijiy universitetlarning filiallari borligi alohida e’tiborga 
loyiq. 
Prezidentimizning 2018-yil 5-iyundagi “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim 
sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli 
islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi qarori oliy ta’lim tizimidagi mavjud muammolarini bartaraf etish, 
ta’lim sifatini yanada yuksaltirishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Miziyoyevning 2019-yil 8- 
oktabrda “O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Farmoni imzolandi. Ushbu Farmon oliy 
ta’limda to‘planib qolgan uzoq yillik muammolarga yechim topib berish barobarida, 

---

156 
oliy ta’limni jahon standartlariga javob bera oladigan, mamlakatning kelajagi uchun 
xizmat qila oladigan darajaga ko‘tarishning yangi bir davrini boshlab berganligini 
qayd etish zarur. 
Ushbu konsepsiyada oliy ta’lim sohasida davlat - xususiy sheriklikni 
rivojlantirish, hududlarda davlat va nodavlat oliy ta’lim muassasalari faoliyatini 
tashkil etish asosida oliy ta’lim bilan qamrov darajasini 50 foizdan oshirish, sohada 
sog‘lom raqobot muhitini yaratish; respublikadagi kamida 10 ta oliy ta’lim muassasini 
xalqaro e’tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symondg Wotld University Ranking, 
Times Higher Education yoki Akademic Ranking of World Universites) reytingining 
birinchi 1000 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga, shu jumladan, 
O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini birinchi 500 
o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga kiritish, oliy ta’lim muassasalarini 
akademik mustaqilligini ta’minlash kabi qator muhim vazifalar belgilandi. 
Shuningdek, Farmonda nodavlat-notijorat tashkilot shaklidagi Respublika oliy 
ta’lim Kengashini tuzish belgilandi. Kengash vazifalari sirasiga professor- 
o‘qituvchilar, talabalar o‘rtasida so‘rovlar o‘tkazish, jamoatchilik va ish beruvchining 
fikrini o‘rganish hamda ilg‘or xorijiy tajribalarni tahlil qilish orqali oliy ta’lim sifatini 
oshirish, o‘quv dasturlarini takomillashtirish va zamonaviy pedagogik 
texnologiyalarni joriy etish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish, shuningdek, “ta’lim 
berishda yuqori sifatni ta’minlash yuzasidan ta’sirchan jamoatchilik nazoratini 
o‘rnatish, bu borada ommaviy axborot vositalari va boshqa fuqarolik jamiyati 
institutlari bilan yaqindan hamkorlik qilish” vazifasi kiritildi. 
Oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasining maqsadli 
ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat: 
•
Xorijiy oliy ta’lim muassasalari dasturlari asosida o‘qitish tashkil 
qilingan OTMlar soni 23 tadan 45 taga ko‘payadi. 
•
O‘quv va ilmiy adabiyotlarning elektron shaklini yaratish 20 foizdan 30 
foizga oshiriladi. 
•
Magistratura mutaxassisligi bitiruvchilarini ilmiy 
faoliyatga 
yo‘naltirish 15 foizdan 45 foizgacha ko‘tariladi. 
•
Xorijda malaka oshirgan va stajirovka o‘tagan 
professor- 
o‘qituvchilarning ulushi 2 foizdan 20 foizgacha oshiriladi. 
•
Muhandislik - texnik ta’lim yo‘nalishlarida tahsil olayotgan talabalar 
ulushi 20 foizdan 50 foizgacha ko‘payadi. 
•
2019-yil aholini oliy ta’lim bilan qamrab olish 20 foizni tashkil etgan 
bo‘lsa, 2030-yilga borib 50 foizga oshadi. 
•
Nodavlat, shu jumladan, davlat-xususiy sheriklik shartlari asosida oliy 
ta’lim muasasalari soni 35 taga yetkaziladi. 
•
Kredit - moddiy tizim joriy etiladigan oliy ta’lim muassasalari soni ham 2 
tadan 85 taga ko‘payadi. 
Shu o‘rinda qayd etish kerakki, so‘nggi yillarda ilmiy tadqiqot ishlarini 
rivojlantirish masalasiga ham katta e’tibor qaratildi. 2017-2019-yillarda 1693 nafar 
professor-o‘qituvchi doktorlik dissertatsiyasini himoya qilishi natijasida oliy ta’lim 

---

157 
muassasalarida ilmiy darajaga ega pedagog xodimlar soni 9636 taga yetdi, shu davr 
oralig‘ida oliy o‘quv yurtlarining 1611 nafar professor-o‘qituvchisi xorijiy oliy ta’lim 
muassasalarida stajirovka o‘tashi va malaka oshirishi ta’minlandi. Xalqaro hamkorlik 
doirasida xorijiy oliy ta’lim va ilmiy muassasalar magistratura mutaxassisliklariga 
112 nafar, doktoranturasiga 51 nafar yoshlar ta’lim olishga yuborildi. 
Yuqorida keltirilgan me’yoriy hujjatlarning amalga oshirilishi oliy ta’lim 
muassasalarining taraqqiyotida muhim ahamiyatga molik masaladir. Bu jarayonda 
oliy ta’lim muassasalarining real imkoniyatlaridan kelib chiqib, qabul kvotalarini 
mustaqil belgilash tizimini joriy etishga yo‘l ochildi. Shu bilan birgalikda, bu oliy 
ta’lim olish istagidagi yoshlarimizga bir vaqtning o‘zida bir necha oliy o‘quv 
yurtlariga hujjat topshirish imkoniyatini ham yaratdi. Fuqarolarimizning chet 
davlatlardagi OTMlardan O‘zbekiston OTMlariga o‘qitishni ko‘chirish tizimi 
soddalashtirildi. 2019-2020 o‘quv yilida o‘qishni ko‘chirishga yalpi ravishda 
ruxsat berildi. Natijada minglab talaba yoshlar respublika OTMlarida o‘qishni davom 
ettirishga muvaffaq bo‘ldilar. 
Oliy ta’limdagi sifat o‘zgarishlari bilan birgalikda, uning jamiyat hayotidagi 
insonparvarlik jihatlariga ham alohida to‘xtalib o‘tish joiz bo‘ladi. Masalan, Davlat 
komissiyasi majlisining 2020-yil 1-son bayoni bilan, Respublika OTMlariga umumiy 
belgilangan davlat granti asosidagi qabul ko‘rsatkichlariga nisbatan xotin- qizlar 
uchun to‘rt foizli qo‘shimcha davlat granti asosidagi qabul ko‘rsatkichlarining 
hududlar kesimidagi taqsimoti tasdiqlandi. Unga ko‘ra, yangi o‘quv yilida 
xotin-qizlar uchun OTMlar bakalavriatning kunduzgi ta’lim shakliga qo‘shimcha 940 
ta kvota ajaratildi. 
2020/2021 o‘quv yili uchun respublika OTMlariga abituriyentlarni qabul 
qilishning umumiy soniga nisbatan nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun qo‘shimcha 
ikki foizli davlat granti asosidagi qabul ko‘rsatkichlari belgilandi. Unga ko‘ra, 
respublika miqyosda nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun jami 2799 ta kvota berildi. 
O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish bo‘yicha 
Davlat komissiyasi majlisining 2-son bayoni qaroriga muvofiq: 
Iqtisodiyot tarmoqlarida kamida besh yil ish stajiga ega bo‘lgan fuqarolarni 
2020/2021 o‘quv yilida respublika oliy ta’lim muassasalarining sirtqi va kechki ta’lim 
shakliga suhbat natijalariga ko‘ra tabaqalashtirilgan to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga 
tavsiya etish huquqiga ega bo‘lgan vazirlik, idora va yirik xo‘jalik birlashmalarining 
ro‘yxati tasdiqlandi. 
Umuman aytganda, mustaqillik yillarida mamlakatimizda uzluksiz ta’lim 
tizimini jahon talablari darajasiga ko‘tarish doimo kun tartibida turdi. Oliy ta’lim 
sifatini, universitetlarning jahonning nufuzli universitetlari qatoridan joy olishi 
O‘zbekistondagi oliy ta’lim oldiga qo‘yilgan birlamchi talablardan bo‘lib qolmoqda. 
Ilm-fan taraqqiyotining yangi bosqichi, yangi fan, ilm-tadqiqot, innovatsion 
yutuqlarni rag‘batlantirish va ularni amaliyotga joriy etishning samarali mexanizmi 
yaratilmoqda. Ta’lim tuzilishini modernizatsiyalash, uni demokratlashtirish, 
kompyuterlashtirish va insonparvarlashtirish, ta’lim dasturini erkin tanlash, uzluksiz 
ta’lim 
tizimini 
rivojlantirish 
tobora 
kuchayib 
bormoqda. 
Ta’limni 

---

158 
fundamentallashtirish, ma’naviy mas’ul shaxsni shakllantirish, bilishni emas, balki 
fikrlashni o‘rgatish zarurligi yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Zero, yosh avlodning har 
tomonlama kamol topishi uchun zamon ruhiga mos yangidan-yangi qonun 
loyihalarini ishlab chiqish va ularni amaliyotga tadbiq etish bo‘yicha innovatsion 
loyihalar ishlab chiqish, ta’lim tizimining barcha bosqichlarida sifat o‘zgarishlariga 
erishish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar yanada kuchaytirilmoqda.