O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Embriologiya fanining yutuqlari.
XIX asrning birinchi yarmida erisqilgan pa keyinchalik evolyutsion ta’limotniasoslash uchun xizmat qilgan fan yutuklaridan yana biri embriologik tadqiqotlar vahujayra nazariyasidir. Embriologiya fanining rivojlanishida zoologlardan X. Pandyer(1794-18b5) va Berning xizmatlari benihoyat kattadir. Pandyer Volfningembriologiya sohasidagi ishlarini davom ettirgan, embrion katlamlari ta’limotiningasoschisi transformist va turlarning o’zgarishini ximoya qilganolimdir. U jujarivojlanishining dastlabki 5- kunidan boshlab, murtakdagi izchil rivojlanishboskichlarini o’rganishmaqsadida 2ooo ga yaqin tuxumni tekshirdi va oqibatdaembrion varkkalari qanday shakllanganligtni aniqladi.Pandyer tekshirishlari Ber uchun guyo turtki bo’ldi. Ber tadqiqotlari natijasida hozirgn zamon embriologiya faniga asos solindi va uning alohida shoxobchasi bulgapchogishtirma embriologiya yaratildi. U 1828-37 yillarda nashr etilgan «Istoriyarazvitiya, jivotnix» (Hayvonlar rivojlanishining tarixi) nomli asarida chogishtirmaembriologiya sohasida olib borgan tadqiqot ishlari natijasini umumlashtirdi. Mazkurasar chukur printsipial ahamiyatga ega bo’lib, yangi kashfiyotlarga boy edi. Berumurtkali hayvon larning harxil sinflariga kiradigan formalarning embrionalrivojlanishini chogishtirib murtaklar (zarodishlar)nnng o’xshashlik qonunini ta’rifladi
1. Har qaysiguruhdagi hayvonlarniig embrional rivojlanishida yirik hayvonguruhlari uchun xos umumiy belgilar embrionda xususiy belgi-xossalardan oldin paydobo’ladi.
2. Hayvonlarning embrional rivojlanishida ko’prok, umumiy belgi xossalardan
kamrok umumiy bo’lgan belgi xossalar va nihoyat maxsus belgi-xossalar paydo
bo’ladi.
3. Turli sinflarga kiradigan hayvonlar embrional rivojlanishning dastlabki boskichidabir-biriga juda o’xshash bo’ladi, shunga kypa ularni bir-biridan farq qilishqiyin.
Rivojlanishning keyingi, boskichlarida esa ular o’zarofarq kiladi. Ber ta’riflab bergan«Embrionniig o’xshashlik qonuni»ga ko’ra barcha umurtkalilarning embrioni (ular qaysi sinfga mansub bir-biriga kat’iy nazar) rivojlanishining dastlabki boskichida birbiriga Shunday uxshaydiki, ular qaysi sinf hayvonlariga mansubligini aniqlashqiyinbo’ladi. Keyinchalik embrionlarda sinf, turkum, oila va avlod belgilari muayyan tartibbilan rivojlana boradi. Turga xos xususiy belgi-xossalar embriogenezisningoxirlarida vujudga keladi.
Embrionning sohasida olib borilgan juda ko’p kuzatishlar natijasida ana shunday xulosaga kelingan Ber kashf etgan qonunlap keynchalik evolyutsion talimotniasoslashda dalil, bo’lib xizmat qildi. Uniig ta’limotiga ko’ra har bir tip o’zgarmas,o’zgaruvchalik esa Faqat tip ichida yuz beradi. Ber fikricha, barcha hayvonotolaminnng tarixiy rivojlanishini isbotlash uchun dalillar yetarli emas edi. Extimol,shuning uchun ham Darvin ta’limoti e’lon kilinganidan keyin Ber unga qarshi chikdi.Ber tadqiqotlaridagi eng muhim kamchiliklardan biri organizm rivojlanishidahujayraning roli haqida tasavvurga ega bo’lmaganligi natijasida uruglanishni,rivojlanishning dastlabki boskichlarini tushunmasligida edi.