O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

3. J. Kyuvg’ening qiyosiy anatomiya va paleontologiyadagi ishlari
1789 yili Frantsiyada burjua inqilobi g’alaba qozonganidan keyin XVIII asrda vujudga kelgan matYerialistik g’oyalarga qarShi kuraSh keskin tus oldi. XVIII asr oxiri XIX asr boShlarida kreatsionizm va teleologiya oqimining yirik namo-yandasi bo’lgan Jorj Kyuvg’e (1769—1832) biologiya fanida katta o’rin egalladi. U birinchidan, zoologiya, qiyosiy anatomiya, paleontologiya asoschisi sifatida bu sohalarda katta kaSh-fiyotlar qilgan bo’lsa, ikkinchidan, fan dalillariga metafizik va idealistik sayqal bergan olimdir. Kyuvg’e hayvonlar morfologiyasiga yangicha yondaShdi. Uning fikriga ko’ra, morfologiya fanining asosiy vazifasi hayvon-lar tuziliShini oddiygina tasvirlaSh bo’lmay, balki uning qonuniyatlarini ochiShdan iborat. U qiyosiy anatomiyaning Shakl-laniShini nihoyasiga yetkazdi. TaqqoslaSh usulidan foydala-nib, korrelyatsiya printsipini kaShf etdi. Bu printsipga ko’ra, har qanday tirik mavjudot bir butun sistema bo’lib, uning barcha qismlari va organlari bir-biriga mos funktsiyasiga ko’ra o’zaro bog’liqdir. Binobarin, organizm o’zaro bog’liq
organlarning birgalikda yaShaSh natijasidan iborat. Mabodo, hayvonning hazm qiliSh sistemasi go’Shtni ham hazm qiliShga moslaShgan bo’lsa, jag’lari o’ljani tutib turiShga va yeyiShga, tirnoqlari uni uShlaShga va burdalaShga, tiShlari kesiSh va maydalaShga moslaShgan bo’liShi kerak. Bunday hayvonning organlar sistemasi o’ljani poylab, tutib oliShga, sezgi organlari uni uzoq masofadan payqaShga moslaShgan bo’ladi va hokazo. Tuyoqli hayvonlarda boshqacha korrelyatsiyani ko’riSh mumkin. Ularda o’ljani tutib oliSh organlari
b o’lmaganligi uchun ular o’txo’r bo’liShi kerak. Jag’lari yon tomonga gorizontal harakat qiliShi, tiShlari yassi koronkali, urug’ va o’tni eziShga moslaSh-gan bo’lishi kerak.
Organlarning korrelyatsiyasi tarixiy rivojlanish natijasidir, deb qaralgandagina, u to’g’ri hal qilingan bo’ladi. Biroq Kyuvg’e korrelyatsiya printsipini asoslaShda teleologiya oqimiga tayanadi va har bir organ va uning tuziliShi mahlum maqsad-da xudo tomonidan yaratilgan, deb uqtiradi. SHunga qaramay, u ilgari surgan korrelyatsiya printsipi katta ilmiy va nazariy ahamiyatga ega bo’ldi.
J. Kyuvg’e Kyuvg’e «yaShaSh Sharoit i» printsiplarini ham ilgari surdi. Bu printsipga ko’ra, har bir hayvon muayyan Sharoit da yaShaShni tahminlaydigan organ va belgilarga ega bo’ladi. Boshqacha ayt-ganda, har bir hayvon mahlum maqsad bilan muayyan Sharoit da yaShaSh uchun yaratilgan, degan teleologik mulohaza yuritadi. SHunday qilib, Kyuvg’e organizm bilan muhit o’rtasidagi muno-sabatni, organizmlarning muhitga moslaShganligini teleolo-giya nuqtai-nazaridan tushun tiriShga urindi. Engelg’s Kyuvg’e-ning halokatlar nazariyasiga to’xtalib, u so’zda revolyutsion bo’lsa ham, lekin amalda reaktsion edi, deb yozgan.
SHunday qilib, Kyuvg’ening fan sohasidagi yutuqlari ta-biatShunoslikning rivojlanishi uchun, evolyutsion g’oyalarni asoslaSh uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. Lekin u o’zi to’pla-gan boy matYeriallardan to’g’ri ilmiy xulosa chiqara olmadi, metafizika va kreatsionizm g’oyasini himoya qildi, turlarning o’zgaruvchanligini inkor etdi, transformizm va evolyutsionizm-ning aShaddiy duShmani bo’lib qoldi.