O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Ekologik-geografik mezon har bir turning mustaqil arealga ega bo’lish xossasigaasoslanadi. Arealning hajmi, shakli va biosferadagi, o`rni turga mansub organizmlarning tashqimuhitomillari bilan o’zaromunosabatlari turlarning muxum xossalaridanhisoblanadi.Tabiatda bir avlodga mapsub turlarning areali alohida yoki malum darajada qo`shilibketgan bo`ladi. Alohida arealga ega bo`lgan turlar allopatruk., arealp bir-birinikiga qo`shilibketgan yoki o’xshash arealga ega turlar simpatrik. turlar deb nomlanadi. Biroq turlarnianiqlashda ekologik-geografik mezon ham univyersal mezon hisoblana olmaydi. Buning sababibirinchidan simpatrik turlarda areal o’zaroqushilib ketganligi, ikkinchidan, kosmopolit turlardaareal juda keng maydonni ishg`ol qilganligi, uchinchidan, organizmlar juda tez tarqaladiganturlarda areal tushuichasi o’z ma’nosini yuqotishidir. odam ta’siri" natijasida landshaftlarningo’zgarishi bilan uy pashshasi, ko’pgina begona o`tlarnng keng tarqalganligini bunga misol qilibkeltirish mumkin.
Genetik mezon. Bu mezon harxil turga mansub organizmlar mustaqil genofond, genetic sistema, kariotip - xromosomalar miqdoriga, m orfologiyasiga ega ekanligiga asoslanadi.Chunochi bu’g’doyning 14 ta xromasomali Triticum manocum 28 ta xromasomaliTriticum durum va 42 ta xromasomali Triticum vulgare turlari mavjud.G`o`zaning ham 26 ta va52 ta xromasomali turlari ko`p uchraydi.Har xil turga mansub organizmlar ba’zan xromosomalar soniga ko’ra o’xshash bo’lsa ham, lekin morfologiyasi jihatdan o’zarofarq qiladi. Shu sababli ba’zan xromosomalar soni tengbo`lgan turlar chatishmaydi yoki chatishsa ham, normal nasl bermaydi. Masalan, karam bilanturpda 18 tadan xromosoma bo`liishiga qaramay, ular juda qiyinchilik bilan chatishadi vabirinchi bo’g’in duragaylar pushtsiz bo’ladi.Har bir turga mansub organizmlar evolyutsion jarayon tufayli genetik tomondanbirlikni xosil qilib, boshqa turlardan alohidalashgan (mustaqil) bo`ladi. Shu sababli, bir turgamansub populyatsiyalar morfologik tomondan farq qilsada, o’zarochatishadi. Bu ularninggenetik tomondan o’zaroyaqinligidan dalolat beradi. Genetik birlik biogeotsenozda har bir turalohida o`ringa ega ekanligida, tabiatda tamomila o’xshash adaptatsiyaga ega ikki turuchramasligida ham namoyon bo’ladi. Ko’pincha, turlarni farq qilishda yuqorida qayd qilinganmezonlardan biri asos qilib olinadi.
Mayr fikricha, turga baxoberishda qo`llaniladngan amaliy kontseptsiyadabilimdonsistematikning mulohazasi diqqat markazda turadi. Albatta, bu sub’ektiv mezon. Shungaqaramay, u sistematikning ishi uchun qulaylik tug`dirsa ham, turlarning paydobo’lishini nazariyjihatdan muxokama qilish uchun yaramaydi, bu kontseptsiya to’g’risida Darvin ham gapiribo`tgan. Chunonchi, u qayd qilishicha, biror formani tur yoki tur xiliga kiritishda boy tajribagaega bo’lgan to`g`ri fikr yurituvchi sistematikning mulohazasi e’tiborli yagona mulohazahisoblanadi. Amaliy tur sistematik turdan boshqa narsa emas.