O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

5-lektsiya. Qaramalshiliq, onin’ a`hmiyeti, hazirgi halati ham keleshegi. Qaramallardin`

biologiyaliq qa`siyetleri ha`m olardi aziqlandiriw, saqlaw texnologiyasi. Qaramal porodalari.

Joba:

1. Qaramalshiliqtin` ha`zirgi awhali

2. Qaramallardin` biologiyaliq qa`siyetleri ha`m o`nimdarlig`i

3. Qaramallardi bag`iw protsessleri

4. Qaramal porodalari klassifikatsiyasi

1. Qaramalshiliq sharwashiliqtin` jetekshi tarawlarinan esaplanip, ol tu`rli ta`biyiy zonalarda ken`

tarkalg`an. Qaramaldan go`sh, su`t, teri ha`m qosimsha o`nimler alinadi. Qaramallar aziq ratsioninda

pishen, ot, shireli aziqlar ha`m aziq-awqat sanaati shig`indilari (shrot, barda) siyaqli arzan turatug`in

aziklar u`lken orin iyeleydi. Ha`zirgi waqitta qaramallardin` 400 tu`r porodasi bar. O`zbekstanda qaramal

porodalarin o`rshitiwdin` to`mendegi zonalari bar:

1. Cuwg`arilatug`in zona- bul zonag`a paxta egiletug`in rayonlar kirip, qaramallardin` su`t-go`sh

bag`darindag`i porodalari tarqalg`an.

2. Suwg`arilmaytug`in boz jerli zonasi- tiykarinan go`sh-su`t bag`darindag`i porodalar o`rshitiledi.

3. Qala a`tirapi zonasi- bul jerde su`t bag`darindag`i porodalar o`rshitiledi.

4. Jaylaw zonasi- tiykarinan go`sh bag`darindag`i qaramallar ko`beytiledi.

Karamalshiliqtin` rawajlandiriw xojaliqti ha`m qaramal porodalarin qa`niygelestiriw menen baylanisli

halda alip bariladi.

2. Qaramallar o`zinin` biologiyaliq qa`siyetlerine qaray quraminda klechatka ko`p bolg`an o`simliklerdi

ha`m sanaat shig`indilarinan jaksi paydalanadi. Olar beloksiz azotli zatlardi haywan belogina aylandira

aladi ha`m organizmnin` proteinge bolg`an talabinin` 1/3 bo`legi (u`shten bir) sol zatlar esabinan boladi.

Qaramal tiykarinan su`t ha`m go`sh bag`darina bo`linedi.

1) Su`t o`nimdarlig`i - bul ko`rsetkish qaramal porodalarina, bag`iwg`a, saqlawg`a ha`m paydalaniw

sharayatina baylanisli. Siyirlardin` su`t o`nimdarlig`i laktatsiya dawaminda, jil dawaminda alinatug`in

su`t mug`dari ha`m sapasi menen belgilenedi.Su`t payda boliwi ha`m ajiralip shig`iwi. Su`t bezinin` islew

funktsiyasinda orayliq nerv sistemasi, as sin`iriw, qan aylaniw ag`zalari ha`m ishki sekretsiya bezleri rol

oynaydi. Bir litr su`t payda boliwi ushin jelinnen 500 l qan o`tiwi kerek.Su`t mayi – onin` quramina 60

tu`rge shekem may kislotalari kiredi. Su`t qanti (laktoza) uglevod bolip, su`t bezinde sintezlenedi ha`m

qan glyukozasinan payda boladi. Su`t alveolalarinda su`t toplanadi.Laktatsiya – siyirlardin` tuwg`annan

keyin su`tten shiqqang`a shekemgi da`wiri laktatsiya delinedi. Siyir tuwg`annan keyin qashiriwg`a

shekemgi o`tken da`wiri servis da`wiri delinedi. Qaramallarda laktatsiya da`wiri 305 ku`n, servis da`wiri

60 ku`n esaplanadi. Siyir tuwg`annan keyin su`t mug`dari 3-4 ayg`a shekem ko`beyip baradi ha`m

buwazliqtin` 5-6 ayinda kemeyedi. Su`t o`nimdarligin esapqa alip bariw ushin qadag`alaw sawim

o`tkeriw kerek. Ha`r aydin` 10-20-30 ku`nlerinde o`tkeriledi. Su`ttin` maylilig`in ha`r ku`ni, bir ayda bir

ma`rte yamasa laktatsiya da`wirinde esapqa alinadi. 2) Go`sh o`nimdarlig`i – morfologiyaliq ha`m

fiziologiyaliq qa`siyetlerine baylanisli. Go`sh o`nimdarlig`i soyilg`an haywan bo`leklernin` mug`dar ha`m

sapa ko`rsetkishleri menen belgilenedi. Go`sh o`nimdarlig`ina baha beriwde ha`r bir kg qosimsha tiri

salmaq aliw ushin ketken aziqlar mug`dari ha`m tez jetiliwshen`ligi menen belgilenedi. Mug`dar

ko`rsetkishler o`siriw, bag`iw sharayati, porodasi, jinisina baylanisli. Go`shtin` sapasi morfologiyaliq,

gistologiyaliq, ximiyaliq ha`m da`mi siyaqli qa`siyetleri menen belgilenedi. 3 ayliqtan joqari jastag`i

qaramal go`shi – mal go`shi, 3 ayg`a shekemgi bolg`an jas mal go`shi – buzaw go`shi delinedi.Go`sh

o`nimdarlig`in esapqa aliw. Haywannin` soyilg`annan keyingi salmag`i degende denesinin` ishki mayi