O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

---

4-lektsiya.  Ratsion ha’m  aziq normasi haqqinda tu’sinik

1. Aziqlardin` gruppalarg`a bo`liniwi

2. Ko`k aziqlar

3. Dag`al aziqlar

4. Silos, senaj ha`m tamir miyweli aziqlar

Haywanlar talabin qandiratug`in qurami ziyansiz organikaliq ha`m mineral aziqlardan turatug`in o`nimler

aziq delinedi.Aziqlar tiykarinan o`simlikler, haywanat o`nimlerinen yamasa mineral zatlardan

tayarlang`an ta`biyiy o`nimler esaplanadi. Biraq ximiyaliq zatlardi qayta islew, sintezlew joli menen

jasalma tayarlaw mu`mkin. O`simliklerden tayarlangan aziqlar tiykarg`i aziq esaplanadi.

Sharwa mallari jeytug`in barliq aziqlar  kelip shig`iwina qaray o`simlikler ha`m haywanat o`nimlerinen

tayarlang`an aziqlarg`a bo`linedi. Bulardan tisqari qosimsha aziq tu`rinde beriletug`in sintetikaliq mineral

ha`m biologiyalik aktiv zatlarda boladi.

Aziqliq zatlar to`mendegi  gruppalarg`a bo`linedi:

1. O`simliklerden tayarlanatug`in aziqlar:

  a) dag`al aziqlar, b) ko`k aziqlar, v) shireli aziqlar, g) kontsentrat aziqlar

2. Haywanat o`nimlerinen tayarlanatug`in aziqlar:

  a) baliq uni, b) go`sh - su`yek uni,

3. Sanaat shig`indilarinan tayarlanatug`in aziqlar:

  a) paxta-tazalaw sanaati shig`indilari, b) konserva tayarlaw zavodi shig`indilari,   v) digirman (qaraz)

shig`indilari, g) spirt tayarlaw zavodi shig`indilari

4. Mineral aziqlar:

  a) as duzi, b) aziqliq fosfat, v) ha`r qiyli mineral zatlar.

5. Sintetikaliq azotli zatlar:

   mochevina yamasa karbamid.

6. Biologik aktiv zatlar:

  a) vitaminler, b) antibiotikler, v) gormonlar, g) fermentler.

2. Ko`k aziqlar ta`biyiy yamasa suwg`arilatug`in atizlardan, maydanlardan alinadi. Jaz da`wirinde

qaramallar, qoylar, atlar ushin  ko`k ot  tiykarg`i aziq bolip esaplanadi.

Ko`k aziqlarda 60-80 % suw, 20-25 % protein, 30 % tazalanbag`an tsellyuloza, 4-5 % may, 35-50 %

azotsiz ekstrativ zatlar, 9-11 % ku`l boladi. Ko`k aziqlar karotin deregi bolip esaplanadi. 1 kg ko`k aziq

quraminda 70 mg karotin boladi. Ko`k aziq sipatinda ma`kke, ju`weri, sudan  bir jilliq sobiqli o`simlikler

aralaspasi la`blebi japirag`i ha`m jon`ishqanin pu`tin vegetatsiya da`wiri ko`k aziq sipatinda

paydalaniladi.  Bir ku`nde siyirlardin` ko`k aziqqa bolg`an talabi 60-70 kg, atlarda 40-50 kg, qoylarda 7-

12 kg di quraydi.

3. Pishen, paqal, topan ha`m saban tiykarg`i dag`al aziqlar esaplanadi. Ayrim sanaat shig`indilari-sheluxa,

ayg`abag`ar tuqimi, qabig`i da dag`al aziqlarg`a kiredi. Dag`al aziqlardin` en` jaqsisi pishen bolip bolip

esaplanadi. O`z waqtinda orip aling`an ha`m jaqsi qurg`atilg`an pishennin` toyimlig`i 0,4-0,5 aziq birligin

quraydi. Pishennin` quraminda karotin ha`m kaltsiy ko`p boladi. Haywanlarg`a toyimli aziq sipatinda

sobiqli ha`m da`nli o`simlikler pisheni bahali esaplanadi. Ha`zirgi ku`nde jon`ishqa unin tayarlaw

ken`nen qollanilmaqta, bunda AVM-0,4A, AVM- 0,65 agregatlarda quritilip un qilip tayarlanadi.

Saban-arpa, biyday, suli da`ni piskennen son` payda boladi. Saban quraminda tsellyuloza ko`p ha`m

toyimli zatlar salistirma az boladi. Sabanda 0,2-0,3 azik birligi bar.

Paqal. Sali paqalinin` toyimlilig`ionin` qay da`rejede jetilgenine, topiraq-klimat sharayatina, saqlaw ha`m

tayarlaw usilina baylanisli. Paqal quraminda 36-42% tsellyuloza, 3-4% protein, 1-2% may boladi. Paqaldi

mallarg`a beriwde maydalaw, ig`allaw ha`m parlaw usillarinan ken` paydalaniladi. Dag`al aziqlardi

mallarg`a beriwge tayarlawda DKU-1,2 maydalaw agregatinan paydalaniladi. Sonday-aq, tog`ay

zonalarinda terek yamasa putalardin` japiraqli jas shaqalarin qurg`atip dag`al aziq sipatinda paydalaniladi.

4. Silos, senaj ha`m tamir miyweli aziqlar shireli aziqlar toparina kiredi. Bul aziqlardin` quraminda suw

ko`p boladi, yag`niy 70-95 % ti kuraydi. Uliwma toyimlilig`i joqari emes. Ko`pshilik  shireli aziqlar

quraminda protein ha`m mineral zatlar az boladi. Shireli aziqlar sawin siyirlar ushin paydali, sebebi olar

su`tti ko`beytedi. Sonday-aq shireli aziqlarga tamir miyweliler, paliz eginleri miywesi ha`m ayirim

texnikaliq shig`indilar (biyday, la`blebi, tu`rpi, kartoshka qabig`i) kiredi.

Silos konservalang`an ko`k aziq. Silos tayarlaw protsesinin` a`hmiyeti, bunda o`simlik quramindag`i qant

su`t kislota bakteriyalari ta`sirinde su`t kislotag`a aylanadi. Su`t kislota belgili kontsentratsiyada (rN=4,2)