O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

---

fermentler), azotsiz zatlar (maylar, uglevodlar), solardan uglevodlar quramina tsellyuloza ha`m azotsiz

ekstraktiv zatlar (AEZ) kiredi. Neorganikaliq zatlar quramina makro ha`m mikro elementler kiredi.

 Beloklar tiri organizm ushin za`ru`r. Barliq tirishilik protsessler beloklar almasiwi menen baylanisli.

Beloklar qurami – aminokislotalardan (lizin, metionin, triptofon h.b.) ibarat. Maylar - awil xojaliq

haywanlari ushin kontsentrlengen energiya deregi bolip esaplanadi. Olar kletkalardag`i zat almasiwinda

a`hmiyetli rol atqaradi. O`simlik maylari tiykarinan may kislotalari nin` triglitseridlerinen turadi.

Uglevodlar - kletka qabig`i, kletka shiresi, plastidalar ha`m protoplazmanin` nukleoproteidleri

ha`m kletka yadrosi quramina kiredi. Biologiyaliq aktiv zatlar organizmdegi tirishilik protsessinde

katalizator ha`m regulyator esaplanatug`in zatlar fermentler, garmonlar, vitaminlerden ibarat.

2. Aziqlardin` toyimlig`i haqqindag`i ta`liymat sharwa mallarin aziqlandiriw haqqindag`i pa`nnin`

a`hmiyetli bo`limi ha`m sharwa mallarin bag`iwdi sho`lkemlestiriwde praktikaliq jaqtan u`lken

a`hmiyetke iye.  Aziqlardin` toyimlilig`in aniqlawda pa`nge belgili to`mendegi bir neshe usillardan

paydalaniladi.

1) Pishen ekvivalenti

2) Aziqlardin` ximiyaliq quramina qarap bahalaw.

3) Aziqlardin` quramindag`i  sin`iriletug`in mug`darina qarap bahalaw.

4) Kraxmal Ekvivalenti

5) Suli aziq birligi.

6) Aziqlardin`  energetikaliq toyimlig`i

Aziqlardin` toyimlilig`i 1kg standart sulig`a ten` keletug`in aziq birligi qabil etilgen.

3. Aziqlardan ratsional paydalaniw olardin` proteinli toyimlilig`ina baylanisli. Sharwa mallari

mol, biraq protein boyinsha  balanslanbag`an aziq penen bag`ilg`anda, olardin` o`nimdarlig`i pa`seyip

ketiwi, aling`an o`nimge salistirma sariplang`an qarjilar biraz artip ketiwi mu`mkin. Ratsionda ha`r bir

protsent protein jetispewshiligi o`nim jetistiriwdegi ot-jem sariplaniwin 2% ke asiriliwi praktikada

da`lillengen. O`nim jetistiriwde barliq karjilardin` yariminan ko`bi ot-jemge tuwri keliwin esapqa alip,

ratsionda protein jetispegen jag`dayda onin` o`zine tu`ser bahasi biraz asip ketedi.

        

Haywanat  o`nimleri  (mayi  aling`an  sut,  baliq,  go`sh  ha`m  go`sh-su`yek  uni),  o`simliklerden

tayarlang`an aziqlardan sobiqli o`simlikler (jon`ishqa, espartset h.b.) sobiqli da`n o`simlikleri (soya,

gorox, burshaq h.b.) proteinge og`ada bay boladi.

         

4. Mineral zatlar organizmde xa`r qiyli funktsiyalardi atqaradi,   olar plastik material esaplanadi.

Olar su`yek ha`m tis toqimalarinda ko`p boladi, mineral zat fermentler, gemoglobin, fosforidler,

nukloprotoid ha`m basqada ko`plegen organikaliq zatlar kuramina kiredi.

Aziqlardin` sin`iriliwi, zatlar ha`m energiya almasiw protsessleri, osmotikaliq basim regulyatsiyasi ha`m

organizmde kislota-qant ten`salmaqlig`inin` saqlaniwi mineral zatlar qatnasiwi menen baylanisli.

 Organzmde  mineral zatlar  jetispese yamasa normadan ko`beyip ketse patologiyaliq o`zgerisler payda

boladi, bular birinshiden mallar o`nimdarlig`inin` pa`seyip  ketiwine, keyinirek olardin` keselleniwine,

ha`tteki nabit boliwina  alip keledi.Haywanlar mineral zatlardi tiykarinan aziq penen belgili bo`limin

ishimlik suwdan aladi. Aziqlardag`i mineral zatlardin` qurami birdey emes, sonliqtan olardin mineral

toyimlilig`ida ha`r qiyli boladi. Sharwa mallarinin` denesinde 60 g`a jaqin mineral elementler bar ekenligi

aniqlangan. Mineral elementler organizmde ha`r qiyli mug`darda bolg`anlig`i sebepli makro (0,01 % ten

ko`birek) ha`m mikro (0,001 %  ten kem) bo`linedi. Makroelementlerden kaltsiy, fosfor, kaliy, natriy

xlor, magniy, ku`kirt en` a`hmiyetli esaplanadi. Mikroelemetlerden mis, temir, kobalt, yod, marganets,

molibden, ftor h.b. a`hmiyetli rol oynaydi. Ha`r bir mikroelement haywanlar organizmine o`zine ta`n

ta`sir ko`rsetedi. Mikroelementlerdin` normadan kem boliwi da, artiq boliyai da organizmdegi zat

almasiw protsesslerine, jas mallardin` o`siw ha`m rawajlaniwina, u`lken jastag`i haywanlardin`

o`nimdarlig`ina unamsiz ta`sir ko`rsetedi.

5. Vitaminler tiri kletkalardag`i plastikaliq yamasa energetikaliq material esaplanbaydi. Olar katalizatorliq

funktsiyani atqaradi, yag`niy  organizmdegi oksidleniw - qaytariliw protsessleri menen baylanisli bolg`an

ha`r qiyli fermentativ sistemalarda qatnasadi. Vitaminler organizmdegi zat almasiwda regulyator

sipatinda u`lken a`hmiyetke iye. Vitaminler jetispegende organizmde zat almasiw buziladi, bunin`

aqibetinde haywanlar avitaminoz keselligeine shalinadi. Bir neshe tu`r vitaminler jetispewshiliginen kelip

shig`atug`in kesellikler poliavitaminozlar delinedi. Aziq quramindag`i vitaminler mug`dari ha`m

haywanlardin` olarg`a bolgan talabi milligrammda yamasa internatsional birlikte (IB) o`lshenedi.

Vitaminler eritiwshilerge qatnasina ha`m fiziologiyalik ta`sirine qaray klassifikatsiyalanadi.

Eriwshen`ligine qarap mayda eriytug`in vitaminler gruppasi- A,D,E,K ha`m suwda eriytug`in vitaminler

gruppasi- V vitaminler kompleksi, S vitamini h.b. bo`linedi.